Legendary naval… Mutiny on the Bounty

Ο

ι μεγάλες ναυτικές περιπέτειες πάντα συγκλόνιζαν και δεν θα πάψουν ποτέ να συγκλονίζουν. Η πρώτη ίσως να είναι αυτή του Νώε ή του Γιλγαμές βέβαιο είναι πάντως ότι η πιο χαρακτηριστική είναι αυτή του δικού μας Οδυσσέα. Η ταπεινή μου εκτίμηση είναι πως οτιδήποτε έχει το στοιχείο της καθαρής δράσης, της αληθινής δράσης, αυτής που χάνει και κερδίζει κάθε στιγμή το στοίχημα με το θάνατο, αιχμαλωτίζει και θέλγει. Είναι μια αναφορά της ψυχής στη θεία καταγωγή της, στην ελευθέρωση από τη φυλακή του σώματος, το πέταγμα στο ασύνορο, το απέραντο, το Άγνωστο… Φόβος και έρωτας μαζί, υπέρβαση του εαυτού, του πεπερασμένου, του στενόχωρου καθημερινού εαυτού… όδευση στην τρέλα, το άχωρο και άχρονο… τέτοιες ποιότητες είχαν στο θετικό τους πρόσημο όλοι οι μεγάλοι εξερευνητές, όλοι οι τολμητίες του Ουρανού και των Ωκεανών… από την άλλη, δεν έλειψαν ποτέ και οι ταπεινές, τυχοδιωκτικές βλέψεις… δεν έλειψαν οι ‘παίκτες’, οι τζογαδόροι, οι κυνηγοί θησαυρών και οι φλεγόμενοι από τον πυρετό της δύναμης και του χρυσού. Γνωστά πράγματα… όλα τούτα που ενυπάρχουν - συνυπάρχουν στην ανθρώπινη φύση. Θεός και δαίμονας, φως και σκοτάδι, δημιουργία και μηδενισμός, πειθαρχία και αναρχία… σε μια εύθραυστη ισορροπία.

Η αληθινή ιστορία της ανταρσίας στο Μπάουντι είναι μια καθαρή καταγραφή όλων αυτών και ακόμη περισσότερων. Είναι μαζί μια συναρπαστική περιπέτεια που αγαπάει να αφηγείται κανείς τις κρύες νύχτες δίπλα στο τζάκι αλλά είναι και το δραματικό της ισοδύναμο όταν η περιπέτεια γίνεται δίωξη και διωγμός, εσωτερική έγερση και κατάλυση της ιεραρχίας, αναζήτηση του δίκιου και βουτιά στο κενό…

Το HMAV (His Majesty’s Armed Vessel) Bounty ήταν ένα μικρό ‘καρβουνάδικο’ (δεν ξεπερνούσε τα 30 μ.) που αγοράστηκε από το αγγλικό ναυτικό για μια θλιβερή αποστολή. Να φέρει αρτόδεντρα από την Ταϊτή και να τα μεταφυτεύσει στην Τζαμάικα ως φτηνή τροφή για τους σκλάβους. Η αποστολή αυτή δεν ξεσήκωνε τότε, τέλη του 18^ου αιώνα καμιά επανάσταση, το πολύ πολύ να δημιουργούσε συνειδησιακή δυσφορία και οργή σε μεμονωμένους διανοούμενους της εποχής του διαφωτισμού.

Για να ταξιδέψεις από την Αγγλία ως την Ταϊτή, εκείνη την εποχή – ταξίδι που δεν μπορούσε να διαρκέσει λιγότερο από 6 μήνες! – χρειαζόταν να αρμονιστούν πολλοί παράγοντες. Ικανή διοίκηση, σκληροτράχηλο πλήρωμα και αρκετή τύχη. Μαζί χρειαζόταν και ένας συντελεστής που πολύ συχνά δεν ήταν καθόλου δεδομένος. Πειθαρχία. Οι ναυτικοί εκείνων των φοβερών χρόνων ήταν ιδιαίτεροι άνθρωποι, εξαιρετικά τολμηροί, παθιασμένοι, γεμάτοι ετερόκλητα και αντιφατικά στοιχεία. Οι αξιωματικοί του περίφημου αγγλικού ναυτικού, ήταν συνήθως ευγενείς, gentlemen αλλά τα πληρώματα τα αποτελούσαν άνθρωποι κάθε λογής. Πολλές φορές η ναυτολόγηση γινόταν βίαια, χωρίς καμιά συζήτηση ή περιθώριο αντιλογίας. Άλλες φορές το πλήρωμα συμπληρωνόταν από φυλακισμένους και κατάδικους που καλούνταν να ‘ξεχρεώσουν’ μήνες ποινής στις σύγχρονες γαλέρες στο ναυτικό της Αυτού Μεγαλειότητος.

Γράφτηκαν σελίδες μεγάλης, λαμπρής δόξας είναι η αλήθεια από τους φοβερούς αυτούς θαλασσόλυκους αλλά οι σελίδες αυτές ήταν πολλές φορές ποτισμένες με άφθονο αίμα κι αυτό δεν είναι βέβαια μελό. Η ανθρώπινη ζωή και όχι μονάχα των σκλάβων, δεν είχε ακόμα και τόσο μεγάλη αξία μπροστά στον επιθυμητό σκοπό.

Το Bounty ήταν ένα σκανδαλωδώς μικρό πλοίο που καλείτο να φέρει εις πέρας μια… επιστημονική αποστολή. Στο τιμόνι του πλοίου ο Υποπλοίαρχος Ουίλιαμ Μπλάι (master and commander), ύπαρχος αρχικά ο Τζον Φράιερ και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ο Φλέτσερ Κρίστιαν. Αυτοί οι τρεις άνθρωποι –στην ουσία ο Μπλάι και ο Κρίστιαν – οι ‘πέτρες του σκανδάλου’ που έγραψε μια τόσο θρυλική ιστορία.

Το Bounty απέπλευσε στις 23 Δεκεμβρίου του 1787 από το Πόρτσμουθ και ο Μπλάι – ικανότατος στη ναυτοσύνη αλλά πολύ σκληρός στη διοίκηση – αποφάσισε να επιχειρήσει το ακατανόητο. Να διαπλεύσει το ακρωτήριο Χορν, στο άκρο της Χιλής, να φτάσει στην Ταϊτή και να επιστρέψει στην Αγγλία πηγαίνοντας πάντα δυτικά. Είχε ως όνειρο τον διάπλου της Γης. Δεν του βγήκε. Στο ακρωτήριο Χορν το καρυδότσουφλό του ταλαιπωρήθηκε αφάνταστα και σε 33 μέρες έκανε μόλις 85 μίλια! Η ήττα του τον ανάγκασε με σφιγμένα δόντια να αλλάξει ρότα. Θα ακολουθούσε τον κλασικό δρόμο. Ανατολικά πλέον, κάτω από την Αφρική και το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, στον Ινδικό Ωκεανό και τελικά στα αφιλόξενα κοραλλιογενή νερά της Γαλλικής Πολυνησίας. Μετά από 10 ολόκληρους μήνες, οι περίπου 45 χιλιοταλαιπωρημένοι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και ναύτες του Bounty, στις 26 Οκτωβρίου του 1788 έπιασαν επιτέλους Ταϊτή.

Οι περιγραφές για το εξωτικό αυτό διαμάντι της Πολυνησίας είναι πολλές και γαργαλιστικές και φυσικά ιδανικευμένες. Ένα νησί παράδεισος με πολύ φιλικούς ανθρώπους, πανέμορφες κοπέλες και παραλίες για καρτ-ποστάλ. Αξιωματικοί και πλήρωμα πέρασαν πέντε μήνες υπέροχους, μεθυστικούς και φυσικά με το ζόρι τους ξανάβαζες πλέον στο ‘κλουβί’. Δεν ήταν όμως μονάχα αυτό. Στη διάρκεια του ταξιδιού ο Μπλάι έκανε συχνά πυκνά επίδειξη σκληρότητας και απανθρωπιάς με αδιάκοπα μαστιγώματα και συνεχή καψώνια. Και ναι μεν δεν ήταν ακριβώς ασυνήθιστη αυτή η συμπεριφορά εκείνος όμως φαίνεται πως επέδειξε υπερβάλλοντα ζήλο.

Αφού αναχώρησαν από την Ταϊτή με καμιά χιλιάδα αρτόδεντρα στο πλοίο, ένα μήνα μετά στο ταξίδι της επιστροφής, ξέσπασε η ανταρσία. Ο Φλέτσερ Κρίστιαν που βρισκόταν από την αρχή του ταξιδιού σε διαρκή κόντρα με τον Μπλάι με τη συνέργεια λίγων αξιωματικών και περισσότερων αντρών, έβαλε τον Μπλάι και τους πιστούς του άντρες σε μια βάρκα και τους άφησε στο έλεος του Θεού. Εκείνος, πήρε τους ‘πειρατές’ του και έβαλε πλώρη επιστροφής στην Ταϊτή όπου τον περίμενε και η γυναίκα του, η εκπάγλου καλλονής Μαϊμίτι.

Ο ικανότατος ναυτικός Μπλάι που ήταν ‘πολύ σκληρός για να πεθάνει’ δεν το έβαλε κάτω. Έστω και στα πρόθυρα της τελευτής του από τις ανελέητες κακουχίες κατάφερε να οδηγήσει την βάρκα με το πλήρωμα – ένας ή δυο χάθηκαν στο ταξίδι – μετά από 47 φοβερές μέρες στα αφιλόξενα και εν πολλοίς άγνωστα ακόμα αυτά νερά σε ασφαλές λιμάνι, στο Κιουπάνγκ της Νέας Ολλανδίας και από εκεί, τον Μάρτιο του 1790, μετά από 2 χρόνια και 11 εβδομάδες από την ημέρα του πρώτου απόπλου του Μπάουντι, έπιασε ξανά Αγγλία έτοιμος για ναυτοδικείο και εκδίκηση βέβαια.

 Η περιπέτεια συνεχίζεται όμως. Ο Κρίστιαν και οι άλλοι – περίπου 20 εκ των οποίων και μερικοί ‘αιχμάλωτοι’ αφού δεν χωρούσαν στην βάρκα του Μπλάι – μετά την Ταϊτή αποφάσισαν να αναζητήσουν την τύχη τους σε κάποιο ασφαλή προορισμό, άγνωστο στο Αγγλικό Ναυαρχείο. Ο Κρίστιαν ήξερε πολύ καλά ότι όσο ζούσε ο Μπλάι δεν θα άφηνε πέτρα να μην σηκώσει για να τον βρει, να τον φέρει πίσω και να τον κρεμάσει ‘από το μεσιανό κατάρτι’.

Στην Ταϊτή πάντως έμειναν αρκετοί – και κάποιοι μετανοήσαντες - περιμένοντας ένα βρετανικό πλοίο για να τους οδηγήσει στην Αγγλία. Στο Bounty είχε μείνει ο Κρίστιαν, οχτώ ακόμα σύντροφοί του, οι γυναίκες τους από την Ταϊτή, μερικοί Ταϊτινοί που είχαν έρθει μαζί τους και αρκετά παιδιά.

Μετά από απίθανες περιπέτειες και ταλαιπωρίες, βρέθηκε η Εδέμ. Ήταν το νησί Πίτκαιρν, κάπου 2000 μίλια νοτιοανατολικά της Ταϊτής, στη μέση του πουθενά, σχεδόν αχαρτογράφητο από το αγγλικό ναυαρχείο.

Εκεί έμεινε η ομάδα αυτή των ετερόκλητων ανθρώπων και εκεί αποφάσισε να μείνει για πάντα. Έκαψαν το Bounty και μαζί του κάθε δεσμό με το χτες… Οι άγγλοι δεν τους βρήκαν ποτέ… Βρήκαν όμως όλους όσους ήταν στην Ταϊτή και μετά από άλλες περιπέτειες τους έσυραν στο ναυτοδικείο όπου οι περισσότεροι απηλλάγησαν εκτός από 3 που κρεμάστηκαν. Ο Μπλάι απηλλάγη των κατηγοριών για ‘το πώς έχασε το πλοίο του’ και στην ουσία δικαιώθηκε.

Η ιστορία δεν τελείωσε βέβαια καθώς απόγονοι του Κρίστιαν, του Άνταμς, τελευταίου ‘λευκού’ που έμεινε από τους στασιαστές ζουν ως και σήμερα στο νησάκι αυτό…

Βιβλία άφθονα, μελέτες, δοκίμια, ποιήματα και κινηματογράφος βέβαια δεν ήταν δυνατόν να μην ζωντανέψουν μια τόσο ‘πιασάρικη’ ιστορία…

Mutiny on the Bounty (1935)

Η πρώτη από τις τρεις ταινίες – υπάρχουν κι άλλες ήσσονος σημασίας βέβαια – που πραγματεύεται τη φοβερή ιστορία είναι και η μόνη που κέρδισε και όσκαρ καλύτερης ταινίας. Και δεν απορεί κανείς καθώς πρόκειται για αληθινή υπερπαραγωγή με δίδυμο που ‘σκοτώνει’. Ο μέγιστος Τσαρλς Λώτον ως Μπλάι και ο Κλαρκ Γκέιμπλ ως Κρίστιαν. Βασισμένο στην τριλογία The Bounty Trilogy των Charles Nordhoff και James Norman Hall, η ταινία προσπαθεί να καταγράψει – με σχηματικό πάντως τρόπο - την αντίθεση του ‘αυτοδημιούργητου’ Μπλάι με τον σνομπ και κάπως εκκεντρικό Κρίστιαν που δεν φαίνεται να έχει κανένα ιδιαίτερο πάθος με τα πρωτόκολλα και τις τυπικότητες. Η ταινία είναι μια επική δημιουργία σε όλους τους τομείς, έχει πολύ δυνατές σκηνές, γρήγορη ροή και αφήγηση που θέλγει. Ο Λώτον δημιουργεί όπως πάντα έναν καταπληκτικό χαρακτήρα - έστω και στην υπερβολή του - που σε γραπώνει και σε καθίζει στη θέση σου. Όλοι οι συντελεστές άρτιοι έως εξαιρετικοί.

Mutiny on the Bounty (1962)

Η MGM μετά από 27 χρόνια αποφάσισε να ξαναγυρίσει την ίδια ταινία, με τον ίδιο τίτλο αλλά με ένα ολοκαίνουργιο Μπάουντι, αντίγραφο του θρυλικού πλοίου αρκετά μεγαλύτερου όμως. Το σύγχρονο Μπάουντι ήταν 50μ. και δεν χωράει αμφιβολία ότι δεν εφείσθη χρημάτων η Μέτρο Γκόλντουιν για να αποδώσει σε τέλειο χρώμα και σινεμασκόπ μια νέα επική περιπέτεια. Και δεν είχε λίγα όπλα για να το επιτύχει αυτό, το κυριότερο είχε ονοματεπώνυμο Μάρλον Μπράντο (ως Φλέτσερ Κρίστιαν βέβαια). Αντίπαλο δέος, ως κάπταιν Μπλάι ο πολύ σπουδαίος Τρέβορ Χάουαρντ. Πολλοί και σημαντικοί όλοι οι συντελεστές και αυτής της νέας ταινίας (διάσημη τότε έγινε και η όμορφη Ταρίτα που γνωρίστηκε με τον Μπράντο στα γυρίσματα και ως γνωστόν έγιναν ζευγάρι). Η ταινία όμως παρά την ενδιαφέρουσα ‘ναρκισσιστική’ εκδοχή του Κρίστιαν στο πρόσωπο του αριστοκράτη Μπράντο είχε κάποιες εξωφρενικές ανακρίβειες και παρεκκλίσεις από την αυθεντική ιστορία. Ο λόγος που αξίζει να τη δει κανείς είναι περισσότερο για τον ίδιο τον Μπράντο που σε μερικές σκηνές είναι ‘μυθικός’ –αν και το παρακάνει βέβαια με την επιτηδευμένη προφορά και το μπλαζέ ύφος - αλλά και για την εξαιρετική ποιότητα σε όλες τις τεχνικές πτυχές.

The Bounty (1984)

Η πιο πιστή στην ιστορική της καταγραφή – με βάση και το ημερολόγιο του Μπλάι – και βασισμένη σε ένα άλλο βιβλίο, το Captain Bligh and Mr. Christian (1972) του Richard Hough η ταινία αυτή ίσως να είναι και η ωραιότερη όλων. Δίδυμο πολύ ενδιαφέρον (Άντονι Χόπκινς ως Μπλάι και Μελ Γκίμπσον ως Κρίστιαν), μαυλιστική μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου, εξαιρετικές ερμηνείες με περισσότερο εσωτερικό βάθος και αφήγηση που έχει ενδιαφέρον για την οπτική της. Οι δυο ‘εχθροί’ υπήρξαν φίλοι και σιγά σιγά, μέσα στο ταξίδι αυτό άρχισαν να απομακρύνονται, να γίνονται ξένοι, να οικοδομούν ένα τείχος ανάμεσά τους. Ο σκηνοθέτης (Ρότζερ Ντόλαντσον) δεν θέλει να μείνει μόνο στη ναυτική περιπέτεια, θέλει να αποδώσει δικαιοσύνη και στον ένα πόλο και στον άλλο. Ο Μπλάι δεν είναι τόσο ‘κακός’ όσο στις άλλες ταινίες, ο Κρίστιαν δεν είναι τόσο ‘γλυκός’… στην ουσία η ταινία κερδίζει ένα δύσκολο στοίχημα και περισσότερο αυτό σε κρατάει. Σε μικρό ρόλο ως Ναύαρχος Χουντ, ο σερ Λώρενς Ολίβιε. Ενδιαφέρον ότι για τις ανάγκες της ταινίας ναυπηγήθηκε ένα ακόμη νεώτερο Μπάουντι.

Όπως και να’χει, όποια ‘βερζιόν’ κι αν επιλέξει κανείς να δει, είναι βέβαιο ότι θα απολαύσει μια αυθεντική περιπέτεια, θα ταξιδέψει, θα αφεθεί στο στερέωμα και στους ορίζοντες… σε εποχές που είναι όλα τόσο μικρά, στενόχωρα και ασήμαντα, δεν βλάπτει αλλά τρέφει τη φαντασία και τη ψυχή το άνοιγμα σε χώρους και τρόπους τόσο… εξωτικούς, τόσο ‘μακρινούς’…

Και αν αγνοήσει κανείς τις εύκολες σχηματοποιήσεις, μπορεί να συναντήσει και τον ‘μισητό’ Μπλάι και τον ‘χαμογελαστό’ Κρίστιαν μέσα του και να μην τους καταδικάσει σε μόνιμη αντιπαλότητα. Φιλότης και νείκος μας δίδαξε κάποτε ο υπερ-μέγιστος Εμπεδοκλής…  You can’t have one without the other sir… θα έλεγε ο κ. Κρίστιαν…

Η τραγικότερη ειρωνεία όλων… κάποτε, σε επόμενη από το Μπάουντι αποστολή, αρτόδεντρα όντως με επιτυχία μεταφέρθηκαν στην Τζαμάικα… κανένας σκλάβος δεν έφαγε τους καρπούς του ποτέ!

Άγκυρα από το Bounty που ανελκύστηκε από τα βυθισμένα υπολείμματα του πλοίου