από την πτώση της Ρώμης και ύστερα ο άνθρωπος πορεύεται πλέον το δρόμο της ιστορίας ανάποδα. Τραβάει κατά τη Δύση και βλέπει την Ανατολή...

...Η Στοά εστάθηκε ο προπομπός και ο καταλύτης στη διδασκαλία του χριστιανισμού. Αυτή υπήρξε παιδαγωγός εις Χριστόν. Ο ρόλος που έπαιξε στην επικράτηση του χριστιανισμού από την άποψη της ύλης και της ουσίας είναι της ίδιας βαρύτητας με το ρόλο που έπαιξε η ελληνική γλώσσα στη διάδοση του χριστιανισμού από την άποψη του τύπο και της μορφής.

Η Στοά ετοίμασε το έδαφος. Ξεχέρσωσε το άγριο. Καψάλισε τα καθαρίδια. Όργωσε και διβώλισε τη γη της αυτοκρατορίας, και η τελευταία δέχθηκε το σπόρο του έργου των αποστόλων.

Δεν είναι της τύχης που οι επτά εκκλησίες της Αποκάλυψης βρίσκονται όλες στη Μικρασία. Ούτε είναι της τύχης που οκτώ εκκλησίες του Παύλου γεωγραφικά φθάνουν μόλις μέχρι τη Ρώμη. Στις δυτικές και βόρειες επαρχίες του κράτους δεν είχε διαδοθεί ο στωικισμός...

...Η ύστερη Στοά συνεργάστηκε με το χριστιανισμό στην καταστροφή της Ρώμης. Η συνεργασία εντοπίζεται στο γεγονός ότι η απάθεια και η αδιαφορία που έδειξαν οι στωικοί για ό,τι δεν προάγει τον άνθρωπο ηθικά, κάποτε έγινε πολιτική νωχέλεια. Και η πολιτική νωχέλεια αναγκαία έγινε οικονομική ολιγωρία. Και η οικονομική ολιγωρία ήταν το σπαθί που σήκωσαν οι χριστιανοί και κόψανε το κεφάλι της Ρώμης.

Για να καλλιεργήσει την πολιτική απάθεια ο χριστιανισμός, στηρίχθηκε χωρίς να το γνωρίζει σε δυο μοχλούς. Ο ένας ήταν το Ressentiment που δηλώνει την κατάσταση. Ο άλλος ήταν το αναποδογύρισμα όλων των καθιερωμένων αξιών του κλασικού κόσμου που δηλώνει την επανάσταση. Ο Νίτσε που μας έδωκε αυτό το σχήμα είναι ένας Κολόμβος στην ερμηνεία της ιστορίας και στην κατανόηση της ανθρώπινης ψυχής, που δεν καταδέχεται τις περγαμηνές.

Αξίζει και ωφελεί να κοιτάξει κανείς πως δόθηκε η μεγαλύτερη μάχη και πως συντελέστηκε η μεγαλύτερη τερατουργία της ιστορίας...

...Πιστεύω πως είναι σωστό να ξαναπεί κανείς μαζί με το Νίτσε πως τη Ρώμη την εγκρέμισαν τέσσερις εβραίοι. Εκείνοι οι τέσσερις που στο όνομά τους περνούν μέχρι σήμερα και κυρώνονται όλες οι ηθικές αξίες του ανθρώπου στα πλάτη και στα μήκη του μισού τουλάχιστο πλανήτη μας.

Τούτοι οι τέσσερις, που μας πάνε στον ώμο, είναι ένας έμορφος νέος ονειροπόλος και ποιητικός. Ένας αλιέας αγαθός τραχύς και ψαρογένης που έχτισε την πέτρα του στη Ρώμη. Κι ένας ψαθολόγος με γνώσεις πάνω στη ψυχολογία των μαζών με βλέμμα διαπεραστικό με οργανωτική ικανότητα και μια πραότητα πολύ απειλητική. Και είναι τέταρτη η Μαρία, η αναλφάβητη χωρική που όσο έζησε έμεινε κόρη...

...Η μέθοδος που δουλέψανε ήταν ένα στρατήγημα που ο Νίτσε το ονόμασε πνευματική εκδίκηση:

die geistige Rache...

...-Συλλογιστήκατε ποτέ, έγραψε κάποτε ο Σεφέρης, ότι ο θάνατος είναι ο μεγάλος δίκαιος και ο μεγάλος ευεργέτης του ανθρώπου; Τι θα γινόταν ο κόσμος, αν τόσοι και τόσοι αδίστακτοι τυχοδιώκτες ορκοπάτες αιμοβόροι και λυκάνθρωποι μέναν αθάνατοι; Ο θάνατος είναι ο αγαθοδαίμονας Ηρακλής που καθαρίζει τακτικά την κόπρο του Αυγεία. Είναι το λυτήριο των κακών και η πρόνοια του κόσμου.

Σε μια ανάλογη προοπτική οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι το στρατήγημα των χριστιανών που θανάτωσε τη Ρώμη έδωκε μια ώθηση στην ιστορία και μια διέξοδο στην απόγνωση της ακινησίας και του στερεοποιημένου χώρου...

...Η προοδοποίηση των στωικών ετοίμασε το μηχανισμό των ψυχικών κυττάρων στους χριστιανούς. Οι τελευταίοι λειτούργησαν επάνω σε δυο κατηγορίες που διατάχτηκαν στο σχήμα μιας θανάσιμης αντιπαράθεσης.

Οι δυο αντιμέτωπες κατηγορίες, ανθρωπολογικού στο βάθος αλλά κοινωνικού στην επιφάνεια χαρακτήρα, είναι οι αδύνατοι και οι υστερημένοι από το ένα μέρος, και από το άλλο οι δυνατοί και οι κύριοι.

Οι αδύνατοι είναι οι πένητες οι άποροι οι ρακοντυμένοι οι κακομοίρηδες. Δουλεύουν πριν από τον ήλιο σβήνοντας τον Αυγερινό ως μετά τον ήλιο ανάβοντας τον Αποσπερίτη.

Αγράμματοι και κακόσχημοι, και ανάπηροι και λεπροί και σημαδεμένοι, γεννήθηκαν με τα μαλλιά άσπρα, όπως οι μυθικές Γραίες της θάλασσας. Και τα πρόσωπα των παιδιών τους, προτού ροδαμίσει την παρειά τους το χνούδι, λαβαίνουν την όψη του τζίτζικα.

Ολοζωής άμισθοι μισθωτοί ποτέ τους την άνοιξη δεν εμύρισαν άνοιξη. Ούτε τη νύχτα χορτάσαν τον ύπνο. Πενθοφόροι και μελανείμονες και στραβόκορμοι και σκεβροί αλληλοφωνάζονται άκληροι και κακορίζικοι. Και είναι ισόβια οι ορφανοί από γέλιο.

Οι εποχές φεύγουν και έρχονται και η κούραση βρίσκει τους αδύνατους εκεί που τους αφήνει η κούραση. Τους κωπηλάτες με το ρυθμό της γαλέρας στ'αυτιά. Τους αγωγιάτες φορτωμένους το φόβο του ληστή και την ερημία των δρόμων. Τους οργωτήδες να αυλακώνουν με το ζευγάρι της γης και να τους αυλακώνει ο κνούτος τη ράχη.

Οι αδύνατοι καταριθμούν τις μεγάλες πλειοψηφίες των κοινωνιών. Και δουλεύουν στο σκοτωμό και στον πόλεμο για τα στρέμματα και το καζάντι των αφεντάδων.

Αγνάντια στους αδύνατους που φυτοζωούν στο αντιπρανές, στο πρανές της ζωής θρασομανούν οι δυνατοί. Ο κόσμος τους μετράει λίγους, αλλά τους λογαριάζει πολλούς. Ο καθένας βαραίνει για χιλιάδες.

Οι δυνατοί είναι οι καρχαρίες στη θάλασσα της ύλης, οι κροκόδειλοι στο Νείλο του πλούτου και της πλημμύρας, οι γύπες στους νεκρόλακκους της ασιτίας και του θανάτου.

Με τη συναίνεση της επιστήμης και των τεχνών μαθαίνουν να εξευγενίζουν την ανομία του πλούτου. Γίνονται εύμουσοι και αισθητές, καλλίχοροι και σεμνοπρόσωποι.

Στις γιορτές της αυτοκρατορίας φορούν την αλουργίδα και λάμπουν στη ματιά του όχλου όπως το διαμάντι στο δάχτυλο βασιλικής εταίρας...

...Οι δυνατοί είναι των αποφάσεων οι μεγιστάνες και των διαταγών. Μεγαλέμποροι της ελιάς και του οίνου διακομίζουν τα αγαθά της αυτοκρατορίας. Κάποτε η κοιλιά τους συναγωνίζεται τα βαρέλια τους. Αυτοί είναι οι κληρονόμοι της βασιλείας της γης. Οι γαιοκτήμονες και οι τσιφλικάδες κινούν από τη Ρώμη και φτάνουν στον Τάραντα για να πάρουν το πλοίο τους για την Ανατολή, χωρίς να πατήσουν σε ξένη ιδιοκτησία. Τα χτήματά τους συνεχίζονται ακομμάτιαστα σε χιλιάδες λεύγες.

Οι δυνατοί είναι οι μεγάλες μειοψηφίες που δίνουν πάντα την κίνηση και γυρίζει ο τροχός της ιστορίας. Καθώς όμως το επίπεδο των κλασικών αξιών αναποδογυρίστηκε από τους χριστιανούς, οι δυνατοί στη γλώσσα τους θα γίνουν

κύνες τε και φαρμακοί και πόρνοι και φονείς και ειδωλολάτραι

Τα γνωρίσματα των δυνατών είναι λίγα, αλλά έχουν τρομαχτική δύναμη πυρός. Το ένα είναι ο ψηλός δείχτης νοημοσύνης. Εύνοια ευφυίας και ταλέντο νόησης.

Το άλλο είναι η επίλεκτη διάπλαση των σωμάτων. Το ρωμαλέο βλέμμα, το πελεκητό παράστημα, η βούληση που καταβάλλει πάντα, η κίνηση κύμα. Όπου περνούν οι δυνατοί ο θεός Πάνας βοά και ο Φόβος σπέρνει την ερημία.

Και το άλλο είναι ένα σπάταλο βλέμμα ζωής. Η περιφρόνηση μπροστά στο μικρόψυχο βόλεμα, το κάλεσμα του κινδύνου, η συναρπαγή από τη μαγγανεία του αγνώστου, η λεβεντιά αγνάντια στο θάνατο και στη μοίρα είναι οι ψηφίδες που με την τάξη τους δίνουν την εικόνα των δυνατών.

Τα γνωρίσματα αυτά διέπλασαν τα αντίστοιχα ιδεώδη ζωής. Την επιστήμη και τον πλούτο, την υγεία και την άθληση, την εμορφιά, τον έρωτα των σωμάτων, την εκλεκτή συγκίνηση, και τις καλές τέχνες, τη δύναμη, τη φυσική επιλογή, την πολιτική οργάνωση, και την κυριαρχία.

Τα ιδεώδη των δυνατών με τη μορφή των εφαρμοσμένων αξιών εδημιούργησαν τη Ρώμη και το μεγαλείο της.

Οι στωικοί τις αξίες αυτές, μαζί με τα αντίθετα συμπληρώματά τους, τις είχαν καταριθμήσει στα περίφημα "αδιάφορα". Τα αδιάφορα για τους πολλούς και την τρέχουσα γνώμη δεν ήσαν ούτε τα έγκριτα ούτε τα κατακριτά. Είναι γνωστά τα ζεύγη των εννοιών που οι στωικοί τα είπανε αδιάφορα: η ζωή και ο θάνατος, η υγεία και η νόσος, ο πλούτος και η πενία, η ηδονή και ο πόνος, η εμορφιά και η ασχήμια.

Οι ρωμαίοι ύψωσαν σε αξίες το θετικό μέρος αυτών των ζευγαριών. Τη ζωή δηλαδή την υγεία το πλούτο τη δύναμη και την ηδονή την εμορφιά.

Οι χριστιανοί καθώς ήρθαν σε σύγκρουση με τη Ρώμη πέρασαν αναπόφευγα από τα Καλλίδρομα και τις Κερκόπορτες. Ο αγώνας κατά μέτωπο δεν ήταν νοητός. Γιατί δεν φτάνει το σπιρτόξυλο να σπάσει το κοντάρι.

Αρπάχτηκαν λοιπόν από την αντιστικτική διάταξη των στωικών και αναποδογύρισαν το ιδεοσύστημα. Είπανε τις αξίες της Ρώμης απαξίες και τις απαξίες τις έχρισαν αξίες.

Αυτή είναι η περίφημη "μεταξίωση όλων των αξιών" του Νίτσε. Η μεταμόρφωση του πνεύματος στο όρος του Σκότους, και ο Δούρειος ίππος της ιστορίας.

Οι χριστιανοί στη ζωή και στα δώρα της αντίταξαν το θάνατο και τη θυσία. Στον κόσμο των αισθήσεων και των χειροπιαστών πραγμάτων αντιπτρότειναν το χάος της φαντασίας και τους υποθετικούς λόγους.

Στην υγεία επρόβαλλαν την αδυναμία και την αρρώστεια. Στα δρώμενα των Ευαγγελίων πρωταγωνιστές είναι οι χωλοί και οι τυφλοί, οι σεληνιακοί και οι παράλυτοι, οι μουγγοί οι λεπροί, οι δαιμονόβλαβοι και οι πεθαμένοι.

            Τυφλοί αναβλέπουσι και χωλοί περπατούσι, λεπροί καθαρίζονται, κωφοί ακούουσι, νεκροί εγείρονται, πτωχοί ευαγγελίζονται,

λέει ο Λουκάς.

Στον πλούτο αντίταξαν τη φτώχεια. Την αδερφή και τη νύμφη του αγίου Φραγκίσκου. Η καμήλα της ερήμου δεν περνάει την τρύπα της βελόνας, είπανε.

Στην τιμή και τη δόξα απάντησαν με την ασημότητα και την ταπεινοφροσύνη. Οι έσχατοι θα γίνουνε πρώτοι, είπανε. Και οι λιβρέες των υπηρετών πορφύρες και στέμματα. Χαίρε ο βασιλεύς των Ιουδαίων.

Στην περηφάνεια και στο φιλότιμο προβάλλανε τον εξευτελισμό και το ντρόπιασμα. Μακάριοι εστε όταν ονειδίσωσιν υμάς, είπανε.

Στη χάρη του στόματος και στη νοστίμια της τροφής, απάντησαν με τη νήστεια και τις σαρακοστές.

Στη μέριμνα και στην πρόνοια του φρόνιμου, στην ευθύνη της πολιτείας για το αύριο που απαιτεί, στη σοφή δηλαδή προμήθεια του Προμηθέα, αποκρίθηκαν με τις φωνές των πουλιών και τα σινιάλα των δέντρων. Για ιδέστε τα πετεινά του ουρανού, είπανε. Ούτε σπέρνουν ούτε θερίζουν. Και νύχτα μέρα κελαηδούν.         

Στην εμορφιά των αισθημάτων και στην ηδονή της ζωής απάντησαν με την τύψη της σάρκας, και τη σπίλωση της σωματικής έκφρασης. Κατασυκοφάντησαν το άνθος της νεότητας. Εγέννησαν από την παρθενία και την αγνότητα από την νεύρωση. Και τα τρυφερά αισθήματα των σωμάτων τα πέταξαν βορά στα συμπόσια των διαβόλων και στον ανεμορούφουλα του δεύτερου κύκλου της Κόλασης.

Στη δύναμη αποκρίθηκαν με την παραίτηση. Το "ευχαριστώ" των αδύνατων το κάμανε θήκη στο σπαθί του ραπίσματος των δυνατών. Ωσάν σε κολαφίσουν στο μάγουλο, είπανε, να τους φιλήσεις το χέρι. Μακάριοι οι πραείς.

Στη χαρά και στη λάμψη του κόσμου, στο μεθύσι της άνοιξης και την ηρωική λευκότη του χιονιού απάντησαν με την κατήφεια και τα μαύρα της χηρείας. Μακάριοι οι πενθούντες, είπανε.

Στην αρετή και την καταλύτρα δύναμη της γνώσης απάντησαν με την αμάθεια και τα σκοτάδια. Εκήρυξαν γενική απεργία του νου διά παντός. Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, είπανε. Και φέρανε το Μεσαίωνα που για πολλούς ξαναγύρισε τον κόσμο στο σπηλαιάνθρωπο της Τανζανίας και της Ιάβας. Και το χειρότερο ήρθε η Ιερά Εξέταση και στήθηκε φράγμα πυρός και ύψωμα σκότους απέναντι στην ανθρωπιά και το φως των Τζορντάνο Μπρούνο και των Γαλιλαίων.

Τέλος την πείνα και τη δίψα τη βαφτίσανε λαχτάρα μιας δικαιοσύνης άφαντης, και χορτασμό των πεινασμένων με ομίχλη και όνειρο. Μακάριοι οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνην, είπανε...

      

...Ο ακήρυχτος πόλεμος των χριστιανών ενάντια στη Ρώμη, που κράτησε περισσότερο από δέκα γενεές, ποτέ δεν συνειδητοποιήθηκε ολοτελώς ούτε από τους χριστιανούς ούτε από τους ρωμαίους.

Το τυπικό του πολέμου το δίνουν οι διωγμοί που άρχισαν με τον Νέρωνα το 65μ, πέρασαν από τις οργίλες εποχές του Δομιτιανού του Τραϊανού του Μάρκου Αυρήλιου και του Δέκιου και πάψανε με το Διοκλητιανό και το Γαλέριο τελειώνοντας ο 3ος αιώνας.

Ένας σύγχρονος ιστορικός ισχυρίζεται ότι οι χριστιανικές κοινότητες ήρθαν σε σύγκρουση με την πολιτική εξουσία, αλλά τα αίτια της σύγκρουσης αυτής δεν είναι καθαρά.

Μπορούμε κάλλιστα να φαντασθούμε αυτή την ασάφεια, όταν αναλογιστούμε πόσο υποχθόνια ήταν τα αίτια και τα όπλα του πολέμου, εφόσον η σύρραξη σχεδιάστηκε και πραγματοποιήθηκε στα πεδία των αξιών. Σε μια περιοχή δηλαδή που βρίσκεται πολύ πιο πέρα από τα σύγχρονα ραδιολογικά και χημικά όπλα. Εκεί σκότωνε το βλέμμα και η έκφραση και όχι οι τοξικές ουσίες.

Μόνον ο Τάκιτος προσδιόρισε με κάποια προσέγγιση το είδος και το αίτιο και το τεκτονικό βάθος του σφοδρού σεισμού. Η γνώμη του ότι η στάση των χριστιανών φανέρωνε μίσος απέναντι στο ανθρώπινο γένος:

odium generi humani,

προδίνει ότι το ιχνηλατικό του αισθητήριο οσμίστηκε πως ο πόλεμος εξεκίνησε αλλά και διεξαγόταν στα έγκατα της ανθρώπινης φύσης. Ο πόλεμος δεν ήταν μια πάλη στο φως της συνείδησης, αλλά μέχρι θανάτου αντιπαράθεση από τα ψυχόρμητα και τα αφεγγή πάθη που δεν ανεβαίνουν ποτέ στη φωτεινή σφαίρα της συνείδησης...

...Εάν έχουμε χρεία από μια καθαρότερη εικόνα της αναμέτρησης, πρέπει να εντοπίσουμε τη δράση των χριστιανών στην περιοχή που ξεκινά από την πολιτική αμεθεξία και κινείται προς την οικονομική άρνηση.

Εκείνους τους αιώνες, γράφει ο Ρενάν, οι χριστιανοί είχαν την κρυφή επιθυμία όλα για την αυτοκρατορία να πάνε στο χειρότερο. Σε κάποια στιγμή ήταν φυσικό, σύμφωνα με την καινή διαθήκη των αξιών τους, να αρνηθούν να δουλεύουν. Προτίμησαν να πεθάνουν από την στέρηση, αρκεί να καταφέρουν να πάψουν, να μην έχουν δηλαδή, να πληρώνουν φόρους στη Ρώμη.

Η περίφημη απεργία των μελών του ανθρωπίνου σώματος -χέρια, πόδια στόμα και δόντια- ενάντια στην τεμπελιά της κοιλιάς, που στα χρόνια του Κοριολανού και του Μενήνιου Αγρίππα δεν έφερε αποτέλεσμα στη σύγκρουση των πληβείων με τους πατρίκιους, τώρα απόδωσε καρπούς.

Με την επιλογή της οικονομικής πολιορκίας μπορεί να πέθαναν πολλοί χριστιανοί από την πείνα και τη βία. Πέτυχαν όμως να ιδούν να πεθαίνει και η Ρώμη. Και τούτος ήταν ο σκοπός...

...Έχουμε πληροφορίες ότι τον ακήρυχτο πόλεμο που πολέμησαν οι χριστιανοί ενάντια στη Ρώμη, τον επολέμησαν με σκληρότητα απαραδειγμάτιστη. Πίσω από την υπομονή και την ιλαρή τους όψη μπροστά στα μαρτύρια έκρυβαν με προσοχή ένα φανατισμό τόσο σκληρυμένο που ανέβαινε ως το πείσμα της πέτρας.

Η στάση τους απέναντι στους ρωμαίους, και πιο πλατιά στους εθνικούς, ήταν επίμονα ακατάδεχτη και συγκαλυμμένα προκλητική. Η προθυμία τους στα μαρτύρια και στο θάνατο έσπαζε το φράγμα της αντοχής του ανθρώπου.

Από την άποψη αυτή οι χριστιανοί ήσαν ακαταγώνιστοι πολεμιστές. Πολεμώντας με την ασπίδα της άμυνας ξεπερνούσαν λεύγες μπροστά τους στρατιώτες του Μάριου ως προς τη σκληρότητα, όταν με το σπαθί της επίθεσης έσφαζε κατά μυριάδες τους Κίμβρους, που με τα κόκαλά τους έφραζαν τα αμπέλια τους οι Μασσαλιώτες...

...Με το σύνθημα "ψηφίστε αυτοθυσία", οι χριστιανοί στρέψανε σιωπηλά όλους τους καταπιεσμένους ενάντια στον τύραννο. Και με το μηδέν νικήσανε το παν. Και η Ρώμη γκρεμίστηκε.

Και ήταν το σώριασμα της Ρώμης τόσο βροντερό, που έκαμε χίλιους χρόνους η Ιστορία να συνεφέρει από την τρομάρα που έλαβε. Ως την Αναγέννηση που έγινε η απόπειρα να ξανανεβούν στο φως οι αξίες του κλασικού κόσμου και η Ρώμη να ξαναπάρει το αίμα της. Δυστυχώς όμως ακολούθησαν πάλι Λούθηρος και Μεταρρύθμιση.

Σ'αυτή την κοσμοϊστορική πράξη οι χριστιανοί βρήκαν προδρόμους τους στωικούς. Σύσκηνους στην ξηρά, συμπλωτήρες στις θάλασσες, συνοδοιπόρους στους μεγάλους δρόμους των λεγεώνων, ομοτράπεζους στην πείνα, συνδαιτυμόνες στην πνευματική ομιλία, και συντρόφους στις σπηλιές και στα λημέρια -κατακόμβες τα λέγανε τότε- οι χριστιανοί βρήκανε τους έλληνες στωικούς του τέλους.

Έλειψε στη δική του εποχή ένας καινούργιος Οράτιος, για να ξαναπεί πως η νικημένη Ελλάδα δεν ενίκησε τη νικήτρα Ρώμη με τα γράμματα μόνο και με τις καλές τέχνες. Αλλά την ενίκησε πάλι με την κούραση και με τα στερνά της, καθώς η μελαγχολία και η παραίτηση των στωικών πέρασε στην ψυχή των εβραίων και έγινε όπλο πνευματικής εκδίκησης.

Ένα είναι το δυσάρεστο. Και δυσάρεστο τόσο, που άλλο δεν γίνεται. Πως από την πτώση της Ρώμης και ύστερα ο άνθρωπος πορεύεται πλέον το δρόμο της ιστορίας ανάποδα. Τραβάει κατά τη Δύση και βλέπει την Ανατολή.

Δ.Λιαντίνης, Πολυχρόνιο - Στοά και Ρώμη.