Εἰς τὴν ῾Ελλάδα ἔχομεν πολλοὺς καχεκτικοὺς καὶ ἀναπήρους...

Υπήρξε μια εποχή, όχι και πολύ μακρινή, ας πούμε 70-75 χρόνια από σήμερα (επί καθεστώτος 4^ης Αυγούστου) που τα παιδιά της έκτης δημοτικού είχαν κάποια άλλα αναγνώσματα… διδάσκονταν με διαφορετικό τρόπο τις μεγάλες και δύσκολες και υπερώνυμες έννοιες της πατρίδας, του έθνους, κλπ, κλπ. Και ενώ τα Αναγνωστικά εκείνων των εποχών έβριθαν από Δροσίνη, Στρατήγη, Πολέμη, Παλαμά, δεν έλειπαν και τα απολύτως απαραίτητα εμβόλιμα αναγνώσματα που προπαγάνδιζαν ανοιχτά στα 12χρονα παιδιά την Μοναρχοφασιστική ιδεολογία…

Να γιατί δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς τι σημαίνει Ολοκληρωτισμός και Φασισμός…

Ας απολαύσουμε το κάτωθι κείμενο από το Αναγνωστικού Στ’ Δημοτικού, του 1939. Οι υπογραμμίσεις δικές μου.

ΜΙΑ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ

῾Η ἀείμνηστος Βασίλισσα Σοφία, ἡ μήτηρ τοῦ Βασιλέως μας Γεωργίου Β΄, ἀπὸ τὰ παιδικά της χρόνια ἐδιδάχθη, ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι ἀδιάκοπος ἐκπλήρωσις ὑψηλοῦ καθήκοντος πρὸς τὸν πλησίον καὶ τὴν Πατρίδα. Οὕτως ἐξ ἀνατροφῆς καὶ ἐξ ἰδιοσυγκρασίας ἡ Βασίλισσα Σοφία εἶχε θέσει ὡς ὁδηγὸν τῆς ζωῆς της τρία παραγγέλματα:

«Ἐργασία - Καθῆκον - Θυσία».

῞Οταν ἡ νεαρὰ πριγκίπισσα κατῆλθεν εἰς τὴν ῾Ελλάδα, ὡς σύζυγος τοῦ Διαδόχου Κωνσταντίνου, ἀντὶ νὰ ἐγκαινιάση τὴν ἐγκατάστασίν της εἰς τὴν νέαν της πατρίδα μὲ ἑσπερίδας καὶ κοσμικὰς συγκεντρώσεις, ἤρχισε τὸ κοινωνικὸν ἔργον της, ἤτοι τὸ ἔργον τῆς βοηθείας καὶ τῆς ἀνυψώσεως τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ.

Αἱ πρῶται παρατηρήσεις, ποὺ ἔκαμε τότε ἡ νεαρὰ πριγκίπισσα ἦσαν, ὅτι ὑπῆρχον πολλαὶ ἄδενδροι ἐκτάσεις εἰς τὴν Ἀττικὴν καὶ πολλὰ χλομὰ παιδιὰ εἰς τὰς λαϊκὰς τάξεις. Προητοιμάζετο λοιπὸν νὰ ἀρχίση τὴν δρᾶσιν της ἀπὸ τὰ σημεῖα αὐτά. Αἴφνης ὅμως ἐξερράγη ὁ ῾Ελληνοτουρκικὸς πόλεμος τοῦ 1897. ᾽Επεδόθη τότε ὁλοψύχως εἰς τὴν ὀργάνωσιν νοσοκομείων καὶ τὴν περίθαλψιν τῶν τραυματιῶν τοῦ πολέμου. Εἶχεν ἐξεγερθῆ ἡ συνείδησίς της διὰ τὴν ἔλλειψιν τῶν στοιχειωδεστέρων πραγμάτων διὰ τὴν μεταφοράν, τὴν ἰατρικὴν ἐπικουρίαν καὶ τὴν περίθαλψιν τῶν τραυματιῶν. Διὰ τοῦτο ἅμα ἔληξεν ὁ ἀτυχὴς ἐκεῖνος πόλεμος, ἐπεδόθη ἀμέσως εἰς τὴν ριζικὴν ἀνασύστασιν καὶ ὀργάνωσιν τοῦ Α΄ Στρατιωτικοῦ Νοσοκομείου. Τὸ κτίριον ἀνεκαινίσθη, εἰσήχθησαν ὅλαι αἱ νοσοκομειακαὶ τελειοποιήσεις, ἐστάλησαν ὑπότροφοι ἰατροὶ εἰς τὸ ἐξωτερικόν, μετεκλήθησαν Ἀγγλίδες νοσοκόμοι καὶ συνετάχθη κανονισμὸς τάξεως, ἀκριβείας καὶ καθαριότητος διὰ τὴν λειτουργίαν τοῦ Νοσοκομείου, τὸ ὁποῖον ἀπέβη τότε πρότυπον διὰ τὴν Ἀνατολήν.

Μετὰ τοῦτο ἵδρυσεν ἡ πριγκίπισσα Σοφία κατὰ τὸ ἔτος, 1900 τὰ συσσίτια διὰ τελείων τεχνικῶν μέσων. Τὰ συσσίτια ταῦτα -ἔκτοτε λειτουργοῦντα- παρασκεύαζον μεγάλην ποσότητα ὑγιεινῆς καὶ καλῆς τροφῆς διὰ τὰς λαϊκὰς τάξεις ἀντὶ ἐλαχίστου τιμήματος.

Συγχρόνως ἵδρυσε τὴν «Φιλοδασικὴν ῞Ενωσιν» μὲ παραρτήματα εἰς τὰς ἐπαρχίας διὰ τὴν δενδροφύτευσιν τῶν γυμνῶν ἐκτάσεων.

Εἰς τὰς κλιτῦς τοῦ μνημείου τοῦ Φιλοπάππου μίαν γλυκεῖαν πρωίαν τῆς ἀνοίξεως τοῦ 1902 ἔγινεν ὡραία ἀθηναϊκὴ ἑορτὴ παρουσίᾳ τῆς βασιλικῆς οἰκογενείας, τῶν ἐπισήμων καὶ ὅλων τῶν μαθητῶν τῶν σχολείων Ἀθηνῶν. ᾽Εφυτεύθησαν τότε τὰ πρῶτα δένδρα τοῦ σημερινοῦ γραφικοῦ ἀλσυλλίου.

Ἀλλ’ ἡ Βασίλισσα Σοφία δὲν περιώριζε τὴν δρᾶσιν της πρὸς μίαν κατεύθυνσιν, οὐδὲ ἠρκεῖτο νὰ συνιστᾷ μόνον κοινωφελῆ ἱδρύματα. Ἠσθάνετο τὴν ἀνάγκην νὰ παρακολουθῇ καὶ νὰ ἐλέγχη τὴν κανονικὴν λειτουργίαν των. ῎Ηθελε τὰ ἱδρύματά της νὰ λειτουογοῦν συστηματικῶς καὶ μεθοδικῶς. Θέλουσα δὲ νὰ μεταδώσῃ καὶ εἰς τοὺς ἄλλους τὴν ἐπιθυμίαν της αὐτήν, ἔλεγε μὲ τὴν ἁπλῆν γλῶσσαν τῶν εἰλικρινῶν ἀνθρώπων:

—Εἰς τὴν ῾Ελλάδα ἔχομεν πολλοὺς καχεκτικοὺς καὶ ἀναπήρους. Ὅλοι κοιτάζουν νὰ ἀνακουφίσουν αὐτοὺς τοὺς ἀτυχεῖς καὶ ἀπηλπισμένους, ἀλλὰ δὲν προσπαθεῖ κανεὶς νὰ βοηθήση συγχρόνως τοὺς γεοοὺς νὰ μὴ καταντήσουν ἀνάπηροι. Πρέπει οἱ ἐργαζόμενοι νὰ τρώγουν ἀρκετὴν τροφὴν καὶ νὰ ζοῦν εἰς καθαρὰ σπίτια. ᾽Επίσης δὲν προσέχομεν ὅπως πρέπει τὸ παιδί. Δὲν τὸ μανθάνομεν ν’ ἀγαπᾷ τὰ φυτὰ καὶ τὰ ζῶα ἐκεῖνα ποὺ βλέπομεν, ὅτι τὰ κακομεταχειρίζεται. Ὁ λαὸς διψᾷ νὰ γίνη καλύτερος καὶ θὰ προκόψη, ἃμα ὁδηγηθῇ καλὰ καὶ αἰσθανθῇ, ὅτι τὸ ὑψηλότερον παράγγελμα εἰς τὸν κόσμον εἶναι: «῞Ολοι διὰ τὸν ἕνα καὶ καθένας δι’ ὅλους».

Ἡ Βασίλισσα Σοφία γνωρίζουσα καλῶς τί ἀξίαν εἶχεν ὁ χρόνος, ἔδιδε διαρκῶς τὸ παράδειγμα τῆς τηρήσεως τοῦ ἀρχαίου ρητοῦ «χρόνου φείδου». Τὸ ἀνάκτορον ἦτο πλῆρες ὡρολογίων καὶ ὁ κτύπος τῶν δευτερολέπτων ἦτο ὁ ρυθμὸς τῆς ἐργασίας δι’ ὅλους. Εἶχεν ἀρχὰς τῆς τηρήσεως τοῦ χρόνου, τὰς ὁποίας ὄχι μόνον ἡ ἰδία ἠκολούθει, ἀλλὰ καὶ ἐπέβαλλεν εἰς τοὺς ἄλλους. Ἀντετίθετο εἰς τὴν ἀναβολὴν, ἀπέρριπτε τὸ ἡμιτελές, ἀπεστρέφετο τὴν διακοπὴν παντὸς ἔργου, τὸ ὁποῖον ἤρχιζε. Δὲν ἤθελε ν’ ἀκούη τὴν συνήθη ἔκφρασιν «δὲν πειράζει», μὲ τὴν ὁποίαν οὐδεμία μεθοδικὴ πρόοδος κατορθώνεται.

Τάξις, πειθαρχία, σύστημα, καθαριότης ἦσαν οἱ κανόνες, οἱ ὁποῖοι ἔπρεπε νὰ ἐφαρμόζωνται ἀπαρεγκλίτως εἰς τὰ ἱδρύματα τῆς Βασιλίσσης. Τὸν ἔλεγχον ἔκαμνεν ἡ ἰδία καὶ τόσον αὐστηρῶς, ὣστε εἰς τὰς ἐφόδους τῆς ἐπιθεωρήσεως ἐφόρει ζεῦγος παλαιῶν χειροκτίων καὶ ἠρεύνα διὰ τῆς ἁφῆς, ἐὰν, ἐπὶ τῶν ἐπίπλων ὑπελείφθησαν μόρια σκόνης. Δι’ αὐτὸ τὰ ἱδρύματά της ἐλειτούργουν ἄριστα καὶ τελειότατα.

Μὲ τὴν συστηματικὴν αὐτὴν ἐργασίαν διαρκῶς ἵδρυε καὶ νέα ἱδρύματα. Οὕτω μετὰ τὰ συσσίτια καὶ τὴν ΦιλοδασικήνἝνωσιν ἳδρυσεν ἡ Βασίλισσα Σοφία τὸ Νοσοκομεῖον τῶν Παίδων, ὑποδειγματικῆς τελειότητος. Ὠργάνωσε τὴν Χαροκόπειον Οἰκοκυρικήν Σχολήν ἀποστείλασα ὑποτροφους δεσποινίδας εἰς τὴν Ἀμερικὴν πρὸς ἐκμάθησιν τῆς οἰκοκυρικῆς. ῝Ιδρυσε τὸ Νοσοκομεῖον τῶν ζώων, ἀνέλαβε τὴν προεδρίαν τοῦ ᾽Ερυθροῦ Σταυροῦ καὶ ἔδωσε μεγάλην ἐπέκτασιν εἰς τὸ φιλανθρωπικὸν ἔργον του. Συνέστησεν ἐπιτροπὰς διὰ τὴν ἀνέγερσιν λαϊκῶν σπιτιῶν, τὴν βελτίωσιν τῆς ὑγιεινῆς τῶν ἐργατικῶν κατοικιῶν καὶ τὴν μελέτην ἑλληνικοῦ σχεδίου ἐπίπλων καὶ ἐνδυμάτων διὰ τὰς λαϊκὰς τάξεις.

῞Οταν ἐξερράγησαν οἱ πόλεμοι, ἡ ὀργάνωσις τῆς κοινωνικῆς προνοίας, τὴν ὁποίαν κατηύθυνεν ἡ Βασίλισσα Σοφία, συνεπληρώθη μὲ τὴν συστηματικὴν περίθαλψιν τῶν ἐφέδρων καὶ τῶν οἰκογενειῶν των. Τότε ἱδρύθη ὁ Πατριωτικὸς Σύνδεσμος τῶν ῾Ελληνίδων τὸ σημερινὸν Πατριωτικὸν ῞Ιδρυμα ὑπὸ τὴν προεδρίαν τῆς Βασιλίσσης.

Τὸ ῞Ιδρυμα τοῦτο, μὲ τὰ παραρτήματά του εἰς τὰς ἐπαρχίας, προσέφερεν ἀνυπολογίστους ὑπηρεσίας εἰς τὸ μαχόμενον στράτευμα καὶ τὰς οἰκογενείας τῶν ἐφέδρων καὶ ἐφήρμοσε τὰς νεωτέρας καὶ ὑγιεστέρας ἀρχὰς τῆς κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης.

᾽Εκ τῆς ὅλης ὅμως δράσεως τῆς Βασιλίσσης ἐνδιαφέρει νὰ τονισθῆ ἡ μέριμνα, τὴν ὁποίαν ἔλαβε διὰ τὴν σωματικὴν καὶ ψυχικὴν περίθαλψιν τοῦ παιδιοῦ.

Τὸ τμῆμα βρεφῶν τοῦ Πατριωτικοῦ Συνδέσμου ἐχορήγει ἁγνὸν γάλα, ἄλευρα, ὄρυζαν, σπάργανα καὶ κλινοσκεπάσματα. Τὸ τμῆμα ὑγιεινῆς διὰ τῆς Μαθητικῆς Πολυκλινικῆς ἐδίδασκε καὶ ἐπραγματοποίει τὴν σωματικὴν καθαριότητα μαζὶ μὲ τὴν ἰατρικὴν βοήθειαν. Τὸ ἐκπαιδευτικὸν τμῆμα ἐσύστησε τὰς παιδικὰς ἐξοχὰς εἰς τὸ Φάληρον διὰ τὰ ἀναιμικὰ καὶ καχεκτικὰ παιδιὰ καὶ ἡλιοθεραπευτήριον διὰ τὸν ἀσθενῆ.

Ἵδρυσε τὸ Νηπιαγωγεῖον τοῦ Ἁγίου Νικολάου καὶ συνεκέντρωσεν ἐκεῖ τὰ παιδιὰ τῶν ἐργαζομένων γυναικῶν, εἰς τὰ ὁποῖα προσέφερε τροφήν, διδασκαλίαν καὶ ἐνδύματα. ᾽Εσύστησε τὸ ὑπαίθριον σχολεῖον τῶν Πατησίων καὶ συγκέντρωσε τοὺς ἀναιμικοὺς μαθητὰς τῶν ἀθηναϊκῶν σχολείων. Τέλος δὲ ἀναδιωργάνωσε τὰ νηπιαγωγεῖα μὲ νέον σύστημα, ἐνῷ συγχρόνως τὸ Νοσοκομεῖον τῶν Παίδων ἐξηκολούθει ἐντατικῶς τὴν εὐεργετικὴν λειτουργίαν του. Εἰς ὅλα ταῦτα τὰ ἱδρύματα εἰργάζοντο φιλοτίμως καὶ μὲ ἱερὸν ζῆλον αἱ κυρίαι τῶν Ἀθηνῶν.

Ἡ εὐτυχὴς ἔκβασις τῶν βαλκανικῶν πολέμων ἀπετέλεσε τὴν μεγαλυτέραν ἀμοιβὴν τῶν ὑπερανθρώπως ἐργασθεισῶν κυριῶν καὶ ἐσημτείωσε τὰς ὀλιγίστας ἡμέρας χαρᾶς τῆς ὅλης ἐπιπόνου ζωῆς τῆς βασιλίσσης Σοφίας.

Δὲν ἔπαυσεν ὅμως οὺδ᾽ ἐπὶ στιγμήν τὸ ἔργον της. «Ἡ νίκη μας μόνον ὑποχρώσεις γεννᾷ δι’ ὅλους μας», ἔλεγε.

Καὶ ὅταν ὁ φόρτος τῆς ἐργασίας κατέβαλλε τὰς δυνάμεις της, ἡ βασίλισσα ἐξήρχετο εἰς τὴν ὕπαιθρον, διὰ νὰ ἐνδυναμωθῇ, ἀλλ’ συγχρόνως διὰ νὰ ἀνακαλύψῃ τὰς νέας ἐκτάσεις πρὸς δενδροφύτευσιν. ῎Ηθελε νὰ εὑρεθῇ μίαν ἡμέραν ἡ ἱστορικὴ πόλις ἐντὸς τοῦ πρασίνου πλαισίου, τὸ ὁποῖον ἦτο ὁ μόνος ἁρμονικὸς διάκοσμος διὰ τὰ λευκὰ μάρμαρα τῶν μνημείων της καὶ τὰ χαρωπὰ φιλήματα τοῦ ἡλίου.

Καὶ ἡπλώθη οὕτως ὁ πράσινος τάπης τῶν πεύκων, τῶν κυπαρίσσων, τῶν θαμνωδῶν φυτῶν εἰς ὁλόκληρον τὴν ἄδενδρον περιοχὴν τῆς Ἀττικῆς. Καὶ πρασίνισαν αἱ κλιτύες τοῦ λόφου τοῦ Φιλοπάππου, ἡ Πνὺξ καὶ τὰ περιφερειακὰ ριζώματα τοῦ Λυκαβηττοῦ, οἱ λόφοι τοῦ Παγκρατίου, αἱ γραφικαὶ ἐκτάσεις τοῦ Τατοΐου καὶ ἐφυτεύθη ἐπὶ ἀρχιτεκτονικοῦ σχεδίου ἔκτασις ἐννεακοσίων στρεμμάτων εἰς τὸν Ποδονίφτην, διὰ ν’ ἀποτελέσῃ τὸ μέγα πάρκον τῶν Ἀθηνῶν.

—Ἀνοίγει τόσον τὴν καρδίαν τὸ πράσινον τῆς βλαστήσεως- ἔλεγεν ἡ «Πράσινη Βασίλισσα», ὅπως τὴν ὠνόμασεν ὁ λαὸς- ὥστε, ὅ,τι καὶ ἂν κάμνωμεν διὰ τὰ δένδρα, δὲν ἀποδίδομεν ὅσον πρέπει τὸ χρέος τῆς εὐγνωμοσύνης μας.

Ἡ Βασίλισσα Σοφία μὲ τὴν εὐγενῆν καρδίαν της καὶ τὸν διαυγῆ της νοῦν ἔδωσε φωτεινὸν ὑπόδειγμα ὑπερτέρου ἀνθρωπίνου βίου. ῎Εζησε διὰ τὸν πλησίον. ᾽Εγνώρισεν ὃλας τὰς πικρίας καὶ τὰς ὀδύνας τῆς ζωῆς. Καὶ τὸ βασιλικὸν στέμμα της, ὅταν δὲν ἦτο φωτοστέφανος ἀποστολικῆς κεφαλῆς, ἦτο ἀκάνθινος στέφανος μαρτυρίου.

Μίαν ἡμέραν δικαιοσύνης ὁ ἀνδριάς τῆς Βασιλίσσης Σοφίας ἐκ πεντελικοῦ μαρμάρου θὰ φωτίζεται ἀπὸ ἀκτινοβόλον ἥλιον ἐν μέσῳ τοῦ θαλεροῦ ἄλσους τοῦ Φιλοπάππου. Οἱ διαβάται θ’ ἀκούσουν τὴν αἰθερίαν φωνὴν τοῦ βασιλικοῦ μαρμάρου λέγουσαν: «Διαβάτα, ἔλα εἰς τὸ δάσος νὰ ξεκουρασθῇς, νὰ πάρῃς δυνάμεις δι’ ἐργασίαν, νὰ δοξάσῃς τὸν Πλάστην».

«Ἡ γυναίκα εἶναι ὁ πραγματικὸς ἀρχηγὸς τῆς οἰκογενείας καὶ ἡ γυναῖκα θὰ διαφυλάξῃ τὴν παράδοσιν... Ἀπὸ σᾶς τὶς γυναῖκες ἐξαρτᾶται τί παιδιά θὰ ἔχῃ εἰς τὸ μέλλον ἡ ῾Ελλάς. Αὐτὸ μὴ τὸ λησμονῆτε ποτέ...»

Από το «Αναγνωστικό για την έκτη τάξη του δημοτικού σχολείου», 1939

Δόξα στο Γιαραμπή το Μεγάλο το λοιπόν που ευρέθη και η ‘Πράσινη Βασίλισσα’ και είχε τρυφερή καρδιά και συνεκλονίσθη από τα… χλομά παιδιά της λαϊκής τάξης! Αλλιώς, κι εγώ δεν ξέρω που θα ήμασταν τώρα…

Ο άνθρωπος

Πύρινο κλάσμα του ήλιου

Έβγαζε κάθε πρωί την καρδιά του

Και την έτρωγε

Και τ’απογεύματα

Κλεινόταν στο μοναχικό του δώμα

Κι άφηνε να ξεχυθεί απ’το στόμα του

Ένας καινούργιος ουρανός

Ο άνθρωπος που αγόρασε τον ήλιο

Με αντίτιμο το αίμα του

Κάθε πρωί

Έπινε όλη τη θάλασσα

Και όταν πέθαινε το φως κάθε που βράδιαζε

Άνοιγε τα πόδια του

Κι εκσπερμάτωνε ξανά

Και ξανά

Τον εαυτό του…

Όταν τον βρήκαν

Τυμπανιαίο πτώμα

Ένα πρωινό βροχής

Είπαν

Ερχόταν ο καιρός

Ν’αφανίσει αδελφός

Τον αδελφό…

Ιαν2011

Γυρίσαμε στους δικούς μας

          ήμασταν πάντα οι άνθρωποι του γυρισμού

          φύγαμε

          με τα μάτια να κοιτάζουν πίσω…

Οι δρόμοι είχαν σκόρπια γυαλιά

πληγωθήκαμε

ματώσαμε

κάποιοι από μας

ξεψύχησαν προτού καν αντικρίσουν την αυγή

κάποιοι άλλοι

δεν πίστεψαν ποτέ

ότι υπήρχε αυγή

ήλιος

ή ουρανός πάνω απ΄τα κεφάλια τους…

τούτοι επιβίωσαν

στο καθημερινό τους θάνατο

με ρόγχο

τραγουδούσαν με αιμοπτύσεις

γελούσαν με κόκκινα δόντια

με στοχασμούς του Αδη

έσερναν το κάθε τους λεπτό

αλλά επιβίωσαν…

Γυρίσαμε λοιπόν πίσω

στους δικούς μας

          ήμασταν πάντοτε οι άνθρωποι της μισής απόφασης

          ήμασταν ποτισμένοι ήττα

          ήμασταν ξέχειλοι από όνειρα μολυσματικών φιλιών

          φύγαμε

          με την κρυφή προσδοκία

          να μην αντέξουμε όσα μας περίμεναν…

Οι πόλεις είχαν κλειστά παράθυρα

πόρτες σφαλισμένες

έγκλειστες ψυχές

βλέμματα ξένα

κάποιοι από μας έριχναν χώμα στις βιτρίνες

κάποιοι άλλοι έριχναν τις καρδιές τους

κάποιοι έγραφαν με το μαύρο αίμα

απ’τις σκισμένες φλέβες τους

‘είμαστε σαν κι εσάς’

κι έπεφταν στα κατώφλια ξέπνοοι

αλλά χαμογελαστοί…

Έτσι

κάποτε

γυρίσαμε πίσω

ρωτήσαμε για τους αγαπημένους

ρωτήσαμε για τους δικούς

ρωτήσαμε για τους ήλιους που αφήσαμε πίσω

ρωτήσαμε για τις κραυγές που έσταζαν ικεσία

και μας καλούσαν πίσω

ρωτήσαμε

αλλά δεν είχαμε πια φωνή

σάρκα δεν είχαμε

περνούσαμε μέσα από τους ανθρώπους μας

σαν φάσματα

σαν βλάσφημες σκιές

δεν μας έβλεπαν

κανείς τους δεν μας άκουγε

κανείς δεν είχε ούτε μια ρυτίδα

από φίλιο βλέμμα

ή εχθρικό έστω

κι όμως

εμείς γυρίσαμε

εδώ

που πάντοτε ήμασταν

γιατί δεν φύγαμε ποτέ…

Μαρ2010

Misty passeggiata

© Stergios

ΔΥΑΔΙΚΟΤΗΤΑ

Ο ερημίτης κι ο τρελός

μετρούν ανάποδα τις ώρες.

Ντύνονται πάντα με κουρέλια. Μ’ αινίγματα.

Πνίγουν κραυγές. Κρύβουν ζωές.

Βλέπουν βαθιά μέσα στους άλλους.

Ξυπνάνε αλήθειες. Κινούν υποψίες.

Ο διάβολος κι ο άγγελος

μετρούν ανάποδα τους εραστές τους.

Ντύνονται πάντα μες στο φως. Σαν τον καπνό.

Μεταμορφώνονται και προκαλούν.

Ξέρουν βαθιά τι θέλει ο άλλος.

Τον συναρπάζουν. Τον ξελογιάζουν.

Η ύπαρξη και η σκιά

μετρούν ανάποδα τις προβολές τους.

Ντύνονται πάντα εναλλαγές τους.

Θολές ματιές. Χαραγματιές.

Αντανακλούν βαθιά μέσα στους άλλους.

Τους παρασέρνουν. Τους μπερδεύουν.

Τι βγαίνει από την ένωση;

Αυτό το σκοτεινό που πλάθει το δυαδικό

κέλυφος της οργής μου…

σε ποιόν ταιριάζει να εκραγεί;

Σ’ αυτόν που μ’ εξαπάτησε.

Στον ίδιο το δημιουργό!

Άτη Σολέρτη Ερημία Παθών

Εκδ. Βακχικόν (Vakxikon.gr), 2012

Είναι ψέμα λοιπόν ότι εμείς έχουμε τα ηνία και θέτουμε τάχα τους όρους της συνάντησής μας με την ποίηση… μερικές φορές η ποίηση μας επιτίθεται, μας σαρώνει, μας ‘αλλοιώνει’… πάει να πει ο λόγος που γεννιέται στα αρχαία βουνά του Χρόνου και του Ανθρώπου, σαν ποταμός φωτιάς κατέρχεται και αρδεύει τα χωράφια του είναι μας και δεν μας δίνει λογαριασμό…

Ο κόσμος της Άτης Σολέρτη που χρόνια γνωρίζω μέσα από το νετ, δεν είναι φτιαγμένος για τους ράθυμους πλάνητες της ποιητικής έκφρασης… απαιτεί όλη την ετοιμότητα του πολεμιστή και την ανοιχτοσύνη του αναζητητή… και σε ανταμείβει, είναι η αλήθεια, με κάποιες στιγμές σκληρές αλλά κυριότερα πυκνές, αυθεντικού, ενδόφωτου, εσωτερικού και ηδύαιχμου λόγου…

Περισσότερα εδώ

Οι τρείς προτάσεις του Ρουσσώ και η ηθική εντροπία...

…Η πρώτη πρόταση λέει:

Να μειώνεις τις ανάγκες σου σημαίνει ότι αυξαίνεις τη δύναμη σoυ.

(Rousseau, “Émile ou de l’ education”, Cammier – Flammarion, Paris 1966, σ. 211: Diminuez done les desirs, e'est comme si vous augmen- tiez les forces)

Κάποιος παλαιός φιλόσοφος το ίδιο νόημα τό 'χε διατυπώσει σ' ένα τρόπο ανάλογα λιτό, ανάλογα αγροίκο, και ανάλογα γενναίο. Δόσε μου, έλεγε, νά 'χω το ψωμί και το νερό, κι εγώ σου παραβγαίνω στην ευτυχία με το Δία.

Στη φύση δε θα βρεις πουθενά το βοηθητικό και το πρόσθετο. Στη φύση όλα είναι αναγκαία. Και κάθε αναγκαίο φτάνει να αναπληρώσει χιλιάδες δευ­τερεύοντα και περιττά. Οι χαμάδες ελιές που τσιμπολογούν τα κοτσύφια ή το γρασίδι που τρώει στην πρασιά το ερίφιο είναι γεύμα περιφανώς πλουσιότερο από το τραπέζι του Τριμαλχίωνα που περιγράφει στο Σατυρικό του ο Πετρώνιος.

Μείωνε, λοιπόν, τις ανάγκες σου για νά 'σαι κυρίαρχος, λέει ο Ρουσσώ…

…Η δεύτερη πρόταση του Ρουσσώ λέει:

Η ευτυχία του ανθρώπου εδώ κάτω δεν είναι παρά κατάσταση αρνηπκή. Πρέπει να την μετράμε με την ελάχιστη ποσότητα των πόνων που δοκιμάζου­με.

(Rousseau, ό.π.π. σ. 93: La felicite de l'homme ici-bas n'est done qu' un etat negatif; on doit la mesurer par la moindre quantite de maux qu'il souffre).

Αυτό σημαίνει: Για να σου πω πόσο αξίζεις, μη μου λες τι απόχτησες και τι κατέχεις. Πες μου σωστότερα πόσα πλήρωσες ως τώρα, και π ακόμη δε χρεωστάς.

Εδώ πρόκειται μια στάση ζωής που γεννά τα ανήμερα ερωτήματα. Σε ποιον χρεωστά τάχατες ο νέος άνθρωπος; Δεν έρχεται στον κόσμο ελεύθερος, καθαρός, αχρέωτος; Όχι! αποκρίνεται η αγωγή της φύσης.

Γιατί ο κάθε άνθρωπος που γεννιέται έχει ταυτόχρονα χρεωθεί με το δε­δομένο ότι του χαρίζεται η ζωή. Και η ζωή για τον καθένα μας είναι δώρο πολυτιμότερο από το χρυσοφόρο Παγγαίο, ή από το Δέλτα του Νείλου…

…Η ζωή του ανθρώπου είναι μία Εγνατία, που από το Δυρράχι της Αδριατικής που ξεκινά ως τα Κύψελα του Έβρου που τελειώνει είναι γιομάτη αγώ­νες, ατυχίες, βάσανα, αδικημούς, απάτες, αρρώστειες, μέριμνες, κινδύνους. Ο άνθρωπος την τραβά από την αρχή ως το τέλος ωσάν να περπατά στρωμένο ναρκοπέδιο.

Κι όσο φτάνει προς το τέλος, τόσο πλησιάζει στα πιο φοβερά από τα φο­βερά. Στα άθλια γερατειά δηλαδή' και στον ανεξίλαστο θάνατο.

Και το τέλος; Ο άνθρωπος πεθαίνει αναίτια, άχρηστα, ανώφελα. Πεθαίνει άδικα, κριματισμένα, παράλογα, μουγγά. Σαν το σκυλί που λέει ο Κάφκα.

[So wie ein Hund. Έτσι τελειώνει Η Δίκη (Der Prozess) του Κάφκα].

Καθώς πέφτει, η αυλαία σβήνει το φως, όπως η νύχτα σβήνει την αστραπή.

Πολύ κοντά στο ακρότατο άκρο έρχεται η τρίτη πρόταση του Ρουσσώ, να συμπληρώσει την προηγούμενη:

Ο άνθρωπος φυσιολογικά μαθαίνει να υποφέρει συνεχώς, και πεθαίνει ειρηνικά.

(Rousseau, ό.π.π. ο. 60: Naturellement l'homme sait souffrir constamment et meurt en paix).

Έχω την ιδέα ότι αυτή η πρόταση είναι ο πιο μεστός παιδαγωγικός λόγος που ξεστόμισε η ανθρώπινη σοφία. Όποιος ημπορεί να τον εφαρμόσει στη ζωή του, αυτός νικάει τη μοίρα. Το .κομμάτι, δηλαδή, που του μοιράζει η φύ­ση.

Γίνεται το πλάσμα που δεν υπερβαίνει βέβαια, αλλά οπωσδήποτε υψώνε­ται στην περιωπή του πλάστη του. Τον άνθρωπο τούτο δεν ημπορεί να τον βλάψει ούτε η τύχη, ούτε ο καιρός, ούτε ο θεός. Πώς να τον πούμε; που λέει ο Πίνδαρος. Άνθρωπο να τον πούμε, ή να τον πούμε ήρωα;

(Πινδάρου, Ολυμπ., 2, 2: τίνα θεόν, τίν' ηρωα, τίνα δ' άνδρα κελαδήσομεν;)

…Ο Όμηρος την πρόταση του Ρουσσώ πως ο άνθρωπος φυσιολογικά μα­θαίνει να υποφέρει σε όλη τη ζωή του, μας την εδίδαξε απλά. Τι είναι το ταξίδι του Οδυσσέα;

Έξω από τα lucida intervalla της Καλυψούς και της Ναυσικάς, το ταξίδι του Οδυσσέα δεν είναι δρόμος στα βαγιόφυλλα και στις ροδωνιές. Αλλά είναι μια ανερχόμενη εμπειρία ρίσκου, τραχύτητας, απειλής.

Από τους Λαιστρυγόνες στους Κίκονες- από τους Λωτοφάγους στη Χάρυ­βδη· από τους Κύκλωπες στον κάτου κόσμο και στον ασφοδελό λειμώνα- από το ζητιάνο Ίρο στον υπερφίαλο Αντίνοο- από το σκυλοπνίξιμο και το νησί του Ήλιου στη μάγισσα Κίρκη και στα γουρούνια…

…Τι θα πει πεθαίνω ήσυχα; Πεθαίνω ήσυχα θα ειπεί ότι τελειώνω με μια πράξη που δεν είναι περισσότερο οδυνηρή από ης προηγούμενες πράξεις μου. Σβήνω την πυρκαγιά του θανάτου ανάβοντας μπροστά της και κατευθύ­νοντας ενάντια της την πυρκαγιά της ζωής. Σε τρόπο ώστε, όταν φτάνει να μ' αγγίξει ο θάνατος, δε βρίσκει παρά τα αποκαΐδια.

Αυτό δεν είναι και το νόημα της τελευταίας επιθυμίας του Σωκράτη; - Έ συ Κρίτων και οι άλλοι! παρακάλεσε. Μη λησμονήσετε να προσφέρετε την οφειλόμενη θυσία στον Ασκληπιό, το θεό της ιατρικής.

(Πλάτων, «Φαίδων», 118: ό δή τελευταϊον έφθέγξατο Ώ Κρίτων, έφη, τω Άσκληπιω όφείλομεν άλεκτρυόνα- άλλ' άπόδοτε καϊ μή άμελπσητε).

Σα νά λέει: το κώνειο του θανάτου με γιάτρεψε από το φαρμάκι της ζωής!

Ο Σωκράτης πέθανε ήσυχα. Γιατί φυσιολογικά έμαθε να υποφέρει σε όλη του τη ζωή…

…Η ζωή είναι κίνηση, αδιάκοπη μεταβολή, συνεχής ανανέωση, αναπρο­σαρμογή, πορεία μετεξέλιξης, επανάσταση. Και όλα αυτά όχι για να προχωρεί κανένας μπροστά. Αλλά για να μένει ακίνητος, χωρίς ωστόσο να σαπίζει μέσα στην ακινησία του.

Αγωνίζομαι συνέχεια όχι για να πετύχω το καλύτερο, αλλά για να μην πέσω στο χειρότερο. Χρειάζομαι να προχωρώ όχι για να φτάσω, αλλά για να μην υπολειφθώ.

Σε τούτο το παράλογο θέατρο η φυσική επιστήμη δίνει λογική εξήγηση:

Η κίνηση του ανθρώπου που περιγράφει την πορεία της ζωής του δεν γίνεται σε αναφορά προς τον τόπο, αλλά σε αναφορά προς το χρόνο. Ό,τι κινείται δίπλα μου και παράλληλα με μένα δεν είναι ο τόπος αλλά ο χρόνος. Σωστότερα είναι ο χωροχρόνος, γιατί σε κάποιο επίπεδο χώρος και χρόνος γίνουνται ένα…

…Αυτό είναι το μεγάλο μυστήριο της ζωής και της φύσης. Είναι εκείνο ακριβώς, που ο Ηράκλειτος το συνέλαβε, σε μια από τις πρώτες τιτανι­κές καταλαμπές του ανθρώπινου πνεύματος, και το ονόμασε ανάπαυση μέσα στη μεταβολή.

[Είναι το περίφημο 84α Απόσπασμα του Ηράκλειτου: «μεταβάλλον αναπαύεται». Κάτι να πούμε σαν την εξίσωση του Αϊνστάιν (e = m.c²), την εξίσωση του Χάμπλ (ν = d.H), ή την εξίσωση του Χάιζενμπεργκ (Δp.Aq≥h)].

…Στην πραγματικότητα η παιδαγωγική του Ρουσσώ, που κομίζει σαν ακραίο το μήνυμα και το αίτημα της αρνητικής ευτυχίας, του αρκεσμού στο ελάχιστο, και της οικείωσης με τα βάσανα, είναι η μεταφορά και η εφαρμογή ενός βα­σικού νόμου της Φυσικής στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Πρόκειται για το δεύ­τερο νόμο της θερμοδυναμικής. Είναι ο νόμος που διαφορετικά λέγεται νόμος της εντροπίας.

Ο νόμος της εντροπίας είναι το ελατήριο που ξετυλίγεται αργά. Ορίζει: ένα κλειστό σύστημα τείνει στην αταξία, διολισθαίνει δηλαδή συνεχώς και αδυσώπητα προς τη διάλυση και τον αφανισμό του, εάν δε δέχεται έξω από τον εαυτό του την ενέργεια που χρειάζεται για να το συντηρεί. Αυτή η ενέργεια είναι η συνεχής τροφοδότηση που θα το διατηρεί στην κατάσταση της αρχικής τάξης…

…Μάθε το νέο να υποφέρει, και δε θα είναι ποτέ δυστυχής. Μάθε τον να τρέχει όπως το βέλος του χρόνου, και παρότι θα φαίνεται ακίνητος θά 'ναι πάντα σφριγηλός. Όπως το λουλούδι την άνοιξη· ο καρπός το καλοκαίρι· το χιόνι το χειμώνα.

Μάθε το νέο να μάχεται με κόπο αλησμόνητο ης αδυναμίες και τη ροπή του προς το εύκολο. Μάθε τον να αντιστέκεται στην εγγενή ηθική εντροπία του, που είναι αόρατη και ύπουλη όσο η νοτιά και η σκόνη.

Η εντροπία στον άνθρωπο είναι η δύναμη που συνεχώς τον σπρώχνει στη νωθρότητα, στην αβελτερία, στον εφησυχασμό, στη μισητή φιλαυτία, στη χει­μέρια νάρκη του μυαλού και της σάρκας. Εντροπία είναι η ηθική βαρύτητα που ακατάπαυστα μας σπρώχνει προς τα κάτω, προς το κακό, προς τον εκφυ­λισμό.

Εντροπία λόγου χάρη ήταν η αβουλησία και η λησμοσύνη (Σαν, φτάνοντας στο παλάτι της Κίρκης, έπεσαν με τα μούτρα οι ναύτες στον έρωτα στην ανάπαυση στο φαγοπότι και στο κρασί, τα λησμόνησαν όλα: θάλασσα πα­τρίδα ταξίδι νησί βασιλιά σπίτι οικείους και νόστο. Έγιναν χοίροι) μπροστά στην άνεση και στις ηδονές που βρήκανε σαν έφτασαν στο νησί της Κίρκης, και που έκαμε τους συντρόφους του Οδυσσέα από βλοσυρούς ταξιδευτές στις θάλασσες γρυλλίζοντες χοίρους στα παλάτα της μάγισσας.

Εκατό χρόνους μετά το Ρουσσώ, την αρνητική παιδαγωγική του για την καταπολέμηση της ηθικής εντροπίας ο Νίτσε την επαναδιατύπωσε μ' ένα σύνθημα-βρυχηθμό: Wille zur Macht. Βούληση για δύναμη.

Πολεμήστε, είπε ο Νίτσε, το σκουλήκι της αδυναμίας μέσα σας, το φτηνό εγωισμό σας, την αδιαφορία σας για το συνάνθρωπο, τις προλήψεις της ηθι­κής σας. Και ξεδιπλώστε στα φτερά του αγέρα τον απτό! Τότε θα αποβασκάνετε το παρόν. Και θα ιδρύσετε το μέλλον του ανθρώπου…

Δημ. Λιαντίνη, Η εντολή του Ρουσσώ και η παρακοή των δασκάλων, Αθήνα 1991.

(επιλεγμένα αποσπάσματα)