Περιοχή Μ

Αντιμετωπίζοντας τη Νέα Μισανθρωπία

Του Frank Furedi

Το μεγάλο ερώτημα σήμερα δεν είναι εάν οι άνθρωποι θα επιζήσουν από τον 21ο αιώνα αλλά εάν θα επιζήσει η πίστη μας στην ανθρωπότητα 

Δημοσιεύτηκε στις 18 Απριλίου 2006 στο spiked.com. Ο Frank Furedi είναι συγγραφέας του Politics of Fear: Beyond Left and Right.

[επιλεγμένα αποσπάσματα]

Η Νέα Μισανθρωπία

Η παρακμάζουσα πίστη στην ανθρωπότητα μπορεί κάλλιστα να εκφραστεί με τα σενάρια Αποκάλυψης σχετικά με το περιβάλλον, αλλά διαποτίζει την καθημερινή ζωή. Έτσι, συχνά θεωρείται ότι ο άνθρωπος έχει συναισθηματικό έλλειμμα. Περιγραφόμαστε ως «προσωπικότητες με τάση προς την εξάρτηση» ή θεωρούμεθα ως «ελαττωματικοί» ή «σημαδεμένοι από τη ζωή». Οι ανθρώπινες σχέσεις πάνε πακέτο με προειδοποιήσεις για κινδύνους εναντίον της υγείας. Απ’ ό,τι φαίνεται, δεν μολύνουμε απλώς το περιβάλλον. Μιλάμε για «τοξικές σχέσεις», «τοξικούς γονείς» και «τοξικές οικογένειες». Οντως, οι ιστορίες τρόμου σχετικά με το ρίσκο στις ανθρώπινες σχέσεις είναι συχνότατα παρεμφερείς με τις συζητήσεις σχετικά με το περιβάλλον.

Η Susan Forward, συγγραφέας του Toxic Parents, συγκρίνει τα αποτελέσματα της κακής ανατροφής με «αόρατους σπόρους που εισέβαλλαν στη ζωή σας με τρόπους που δεν είχατε ποτέ φανταστεί». Προφανώς οι γονείς εκλύουν δηλητηριώδεις ουσίες που μολύνουν τα παιδιά τους κατά τον ίδιο τρόπο που οι άνθρωποι μολύνουν το περιβάλλον. Υπάρχει ουσιαστικώς ένα νέο λογοτεχνικό είδος πάνω σε αυτή την προφανώς δηλητηριώδη φύση των ανθρώπινων σχέσεων. Υπάρχουν βιβλία που τιτλοφορούνται Toxic Bachelors (Τοξικοί Εργένηδες), Toxic People: 10 Ways of Dealing with People Who Make Your Life Miserable (Τοξικοί Άνθρωποι: 10 Τρόποι Αντιμετώπισης Ανθρώπων που σας Μαυρίζουν τη Ζωή), Toxic Relationships And How To Change Them (Τοξικές Σχέσεις και Πώς να τις Αλλάξετε), Toxic Friends (Τοξικοί Φίλοι), Toxic Coworkers: How To Deal With Dysfunctional People On The Job (Τοξικοί Συνάδελφοι: Πώς να Αντιμετωπίσετε Δυσλειτουργικούς Ανθρώπους στο Χώρο Εργασίας) και Toxic Stress (Τοξικό Στρες). Όλα αυτά στέλνουν το ίδιο μισανθρωπικό μήνυμα όσον αφορά τις σχέσεις, το οποίο είναι το ίδιο με εκείνο οι προπαγανδίζουν οι νεομαλθουσιανοί για τον πληθυσμό και το περιβάλλον. Και η παρομοίωση δεν περιορίζεται στις ανθρώπινες σχέσεις. Και οι δημόσιοι θεσμοί αποκτούν την προειδοποιητική ταμπελίτσα περί τοξικού κινδύνου. Δείτε αυτούς τους τίτλους: Toxic Churches: Restoration from Spiritual Abuse (Τοξικές Εκκλησίες: Ανάρρωση από την Πνευματική Κακοποίηση), Toxic Work (Τοξική Εργασία), The Allure of Toxic Leaders and Toxic Psychiatry (Η Γοητεία των Τοξικών Ηγετών και της Τοξικής Ψυχιατρικής).

Η επανερμηνεία των ανθρώπινων σχέσεων ως τοξικές έχει ηθικοπλαστικό κίνητρο. Παραδοσιακώς, η μόλυνση ήταν πράξη βεβήλωσης. Σε παλαιότερες εποχές, μολύνω σήμαινε βεβηλώνω, κηλιδώνω, ατιμάζω, διαφθείρω. Όμως όταν η ηθική βεβήλωση αναπαρίσταται ως φυσιολογική, η μόλυνση μετατρέπεται σε συμπεριφορά ρουτίνας –με σημαντικότατες συνέπειες στον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τους ανθρώπους.

Η μισανθρωπία έχει βαθιά επίδραση στην πολιτική και τις πολιτικές διαμάχες. Πίσω στη δεκαετία του 1950 η κοινωνιολογική έρευνα ανακάλυψε ότι υπήρχε σαφής συσχετισμός στο πώς η κοινωνία θεωρούσε τους ανθρώπους και τα επικρατούντα πολιτικά ήθη. Μια μελέτη στο πώς τα άτομα θεωρούσαν την ανθρώπινη φύση υποδείκνυε ότι τα εν λόγω άτομα διαμορφώνονταν από τα πολιτικά ήθη εν γένει (14). Ετσι η στάση ως προς το δημοκρατικό ιδεώδες του ελεύθερου λόγου επηρεαζόταν άμεσα από το εάν πιστεύαμε πως οι άνθρωποι είναι ικανοί να κάνουν ευφυή επιλογή μεταξύ ανταγωνιστικών απόψεων. «Οι υπέρμαχοι της ελευθερίας του λόγου τείνουν να πιστέψουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν εξαπατώνται εύκολα, δεν παρασύρονται από ανεξέλεγκτα συναισθήματα και είναι ικανοί να διατυπώνουν βάσιμες κρίσεις», παρατηρούσε αυτή η μελέτη της δεκαετίας του 1950. Αυτό υπονοούσε υψηλό επίπεδο πίστης στην ανθρωπότητα. Εν αντιθέσει, «το άτομο με αδύναμη πίστη στους ανθρώπους τείνει να υποστηρίξει τον εκτοπισμό αδύναμων, αποκλινουσών, ή επικίνδυνων ομάδων». Η μελέτη κατέληγε στο συμπέρασμα ότι «η άποψη του ατόμου περί της ανθρώπινης φύσεως μοιάζει να έχει σημαντικές επιπτώσεις στο δόγμα περί πολιτικής ελευθερίας» (15). Άτομα που έβλεπαν θετικά την ανθρώπινη φύση έτειναν να είναι ανεκτικότεροι προς τον ελεύθερο λόγο και τον κοινωνικό πειραματισμό. Άτομα που έβλεπαν τους ανθρώπους ως ωθούμενους από στενό προσωπικό συμφέρον, την απληστία και άλλα καταστρεπτικά πάθη, έτειναν να υποστηρίζουν μέτρα που περιόριζαν την ελευθερία.

Σήμερα, η αύξηση της λογοκρισίας, η εγκληματικοποίηση της σκέψης από την θέσπιση της αποκαλούμενης νομοθεσίας περί «εγκλημάτων μίσους», τη θέσπιση κωδίκων λεκτικής συμπεριφοράς και η εκτεταμένη δυσαρέσκεια σε ό,τι αφορά προσβολή σε άτομα και ομάδες, τονίζεται από την ιδέα ότι οι άνθρωποι είναι αναξιόπιστοι σε ό,τι αφορά την διατύπωση γνώμης πάνω σε αμφιλεγόμενα ζητήματα. Η σημερινή «λογοκριτική τάση» βασίζεται στην πατερναλιστική και αρνητική άποψη περί ανθρώπινης φύσης και από έλλειψη πίστης στην ικανότητα των ανθρώπων να κάνουν το διαχωρισμό μεταξύ καλού και κακού.

Από το Μεσαίωνα είχε να εμφανιστεί τέτοιο ενδιαφέρον για τα αμαρτωλά πάθη που ταλανίζουν την ανθρωπότητα. Πανικοί περί «σατανιστικής κακοποίησης» έχουν εκραγεί και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού και σε ολόκληρο τον Δυτικό κόσμο επικρατεί μια μακάβρια αντίληψη ότι σχεδόν κάθε σπίτι φιλοξενεί και έναν εν δυνάμει κακοποιητή. Τα αρπαχτικά τέρατα καραδοκούν παντού. Οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τους άλλους με μια καχυποψία που ήταν σπάνια μόνο μερικές δεκαετίες πριν. Οι γονείς αναρωτιούνται εάν μπορούν να εμπιστευτούν τη φροντίδα των παιδιών τους στους υπαλλήλους του παιδικού σταθμού. Στα σχολεία, μαθητές με μώλωπες προκαλούν τις υποψίες των δασκάλων για ανάρμοστη συμπεριφορά των γονέων, ενώ οι γονείς αναρωτιούνται εάν είναι επιτρεπτή οποιαδήποτε σωματική αλληλεπίδραση μεταξύ του παιδιού τους και του δασκάλου του. Στη Βρετανία, κάθε ενήλικας υπάλληλος που μπορεί να έρθει σε επαφή με παιδί πρέπει να υποβληθεί σε αστυνομικό έλεγχο και κάποιοι στην «βιομηχανία παιδικής προστασίας» πιστεύουν πως ο αστυνομικός αυτός έλεγχος πρέπει να επεκταθεί και στον πανεπιστημιακό τομέα επίσης.

Η εμμονή με την κακοποίηση δεν περιορίζεται στις σχέσεις μεταξύ ενηλίκων και παιδιών. Κάθε αλληλεπίδραση που αφορά συναισθήματα, το σώμα ή τη σεξουαλικότητα προσδιορίζεται ως δυνητικά «κακοποιητική».

Ανανεώνοντας την πίστη στον άνθρωπο

Το πώς βλέπουμε την ανθρωπότητα παίζει σημαντικό ρόλο. Εάν επιμείνουμε στο να θεωρούμε τους ανθρώπους ως ηθικώς εκφυλισμένα παράσιτα, τότε κάθε σημαντικό τεχνολογικό πρόβλημα, από τον Ιό της Χιλιετίας μέχρι τη γρίπη των πουλερικών θα αντιμετωπίζεται ως δυνητική καταστροφή πέρα από κάθε έλεγχο. Ο πολιτιστικός πεσιμισμός του σήμερα και ο πολιτιστικός αποπροσανατολισμός αποσπά την ανθρώπινη φαντασία από την αντιμετώπιση των προκλήσεων του μέλλοντος. Όλες οι συζητήσεις περί επιβίωσης της ανθρωπότητας εκφράζουν μια κρίση πίστης στην ανθρωπότητα –και γι αυτό το πραγματικό ερώτημα σήμερα δεν είναι εάν η ανθρωπότητα θα επιβιώσει από τον 21ο αιώνα, αλλά εάν θα επιβιώσει η πίστης μας στην ανθρωπότητα.

Παρά την βαθιά αίσθηση αποξένωσης της Δυτικής κουλτούρας από τις ανθρώπινες ευαισθησίες, το άτομο κατέχει σημαντικό δυναμικό για να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο ζει τη ζωή του. Σήμερα, σημαντικά τμήματα του πληθυσμού διαθέτουν πραγματική δυνατότητα επιλογής και ελέγχου. Πρέπει να αναζωογονήσουμε την πίστη στην αυτονομία και τον αυτοπροσδιορισμό και να αναγνωρίσουμε ότι έχουμε αφήσει πίσω μας την Εποχή του Λίθου και έχουμε περάσει σε μια εποχή όπου το μετασχηματιστικό δυναμικό των ανθρώπων αποτελεί αξιοσημείωτη δύναμη.

Γνωρίζουμε επίσης ότι η ιστορία δεν δίνει εγγυήσεις. Η μεταβολή με γνώμονα κάποιο αντικειμενικό σκοπό αποτελεί ριψοκίνδυνη επιχείρηση. Όμως είτε μας αρέσει είτε όχι, η ανάληψη ρίσκου προκειμένου να διαμορφώσουμε τη ζωή μας και τον εαυτό μας, αποτελεί μία από τις πλέον ιδιαίτερες ανθρώπινες ιδιότητες. Γι αυτό αντί να ανησυχούμε για το «οικολογικό αποτύπωμα», θα πρέπει να κάνουμε κάθε απαραίτητο βήμα για να κινηθούμε προς ένα καλύτερο μέλλον.

Η μισανθρωπία απειλεί να μας βυθίσει σε ένα νέο Μεσαίωνα προκατάληψης όπου καταντήσαμε να φοβόμαστε τον εαυτό μας. Κάτω από τέτοιες συνθήκες, έχουμε δυο επιλογές: μπορούμε να αποκηρύξουμε τις ανθρώπινες ιδιότητες που μας βοήθησαν να μεταμορφώσουμε τον κόσμο και να παραδοθούμε στην επικρατούσα κουλτούρα της μοιρολατρίας. Ή μπορούμε να κάνουμε το αντίθετο. Αντί να εγκαταλείψουμε την πίστη στην ανθρωπότητα μπορούμε να στρέψουμε τις δημιουργικές μας ενέργειες προς την κατεύθυνση της ανάληψης του ελέγχου του μέλλοντός μας. Αντί να κολλάμε στο «τι θα μας συμβεί», θα πρέπει να ψάξουμε για απαντήσεις στο ερώτημα: «τι πρέπει να γίνει για να εξανθρωπιστεί το μέλλον;»

Τα ανθρώπινα πλάσματα δεν είναι άγγελοι. Είναι ικανά για δαιμονικές πράξεις. Όμως το ίδιο το γεγονός ότι μπορούμε να προσδιορίσουμε συγκεκριμένες πράξεις ως δαιμονικές, υποδεικνύει ότι είμαστε ικανοί να επανορθώσουμε πράξεις αδικίας. Και εξισορροπητικά, εμπνεόμαστε να κάνουμε το καλό. Εν αντιθέσει με τις φαντασιώσεις του ρομαντικού πρωτογονισμού, ο πολιτισμός και η ανάπτυξη κατέστησαν το βιολογικό μας είδος πιο γνωστικό και πιο ευαίσθητο σε ό,τι αφορά τις διεργασίες της φύσης. Η έμπνευση για βελτίωση των συνθηκών της ζωής –το βασικότερο κίνητρο των ανθρώπων σε όλες τις εποχές- είναι αυτό που οδήγησε την ανθρωπότητα από την Εποχή του Λίθου σε όλη την πορεία της μέχρι τον 21ο αιώνα.

Εάν η πίστη στο ανθρώπινο δυναμικό τιτλοφορείται σήμερα «ανθρωποκεντρισμός» και «ειδισμός», τότε ολόψυχα δηλώνω ένοχος υποστήριξης και των δύο αυτών απόψεων. 

Πηγή: Θανάσης Βέμπος http://www.vembos.gr/ όπου και φιλοξενείται ολόκληρο το άρθρο