Περιοχή Μ

RAINER MARIA RILKE

Briefe en einen jungen Dichter

Γράμματα σ'ένα νέο ποιητή

(Μετ.: Μάριος Πλωρίτης)

-ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ-

Όσο όμως πιο πολύ αποζητούμε τη μοναξιά στη ζωή μας, τόσο περισσότερο ζυγώνουμε το μεγάλο νόημα του έρωτα και του θανάτου.

"...Η κριτική είναι το χειρότερο μέσο για ν'αγγίξεις ένα έργο τέχνης: καταντάει πάντα σε πετυχημένες, λίγο ή πολύ, παρανοήσεις. Δεν μπορούμε όλα να τα συλλάβουμε και να τα εκφράσουμε -όσο κι αν θέλουν πολλοί να μας πείσουν για το αντίθετο. Τα περισσότερα απ'όσα μας συμβαίνουν δεν μπορούμε να τα εκφράσουμε, ξετυλίγονται μέσα σε μια σφαίρα, που ποτέ καμιά λέξη δεν την καταπάτησε. Και απ'όλα πιο αδύνατο είναι να εκφράσουμε τα έργα τέχνης, τις μυστηριακές αυτές υπάρξεις που η ζωή τους δε γνωρίζει τέλος, καθώς πορεύεται πλάι στη δική μας την περαστική, την πρόσκαιρη ζωή..."

"...Ρωτάτε αν είναι καλοί οι στίχοι σας. Ρωτάτε εμέναν. Ρωτήσατε, βέβαια, και άλλους πριν. Τους στέλνετε στα περιοδικά. Τους συγκρίνετε με άλλα ποιήματα, αναστατώνεστε όταν κάποιοι αρχιστυντάκτες σας γυρνάνε πίσω τα ποιητικά σας δοκίμια. Από δω και μπρος (μια και μου επιτρέψατε να σας δίνω συμβουλές) σας παρακαλώ να τα απαρνηθείτε όλ'αυτά. Η ματιά σας είναι γυρισμένη προς τα έξω. Αυτό, προπάντων, δεν πρέπει να κάνετε τώρα πια. Κανένας δεν μπορεί να σας συμβουλέψει ή να σας βοηθήσει, κανένας. Ενας μονάχα δρόμος υπάρχει: βυθιστείτε μέσα στον εαυτό σας, αναζητήστε την αιτία που σας αναγκάζει να γράφετε, δοκιμάστε αν οι ρίζες της φυτρώνουν από τις πιο βαθιές γωνιές της καρδιάς σας. Εξομολογηθείτε στον εαυτό σας: θα πεθαίνατε τάχα, αν σας απαγόρευαν να γράφετε; Τούτο, πρώτ'απ'όλα: αναρωτηθείτε, την πιο σιγηλή ώρα της νύχτας σας: Πρέπει να γράφω; Σκαλίστε βαθιά μέσα σας, να βρείτε την απόκριση. Και αν η απόκριση τούτη τη αντηχήσει καταφατικά, αν απέναντι στο βαθυσήμαντο τούτο ρώτημα μπορείτε να υψώσετε ένα στέρεο και απλό Πρέπει, τότε πλάσετε τη ζωή σας σύμφωνα μ'αυτή την ανάγκη..."

"...Ένα έργο τέχνης είναι άξιο μόνο σαν ξεπηδάει από μιαν ανάγκη. Για να το κρίνεις, πρέπει να δεις ποια είναι η πηγή του. Γι'αυτό, φίλε Κύριε, δε μπορώ να σας δώσω παρά τούτη τη μόνο τη συμβουλή: βυθιστείτε στον εαυτό σας, ψάξτε στα βάθη, απ'όπου πηγάζει η ζωή σας. Εκεί θα βρείτε την απόκριση στο ρώτημα: πρέπει να δημιουργείτε;...Γιατί ο δημιουργός πρέπει να είναι ολόκληρος ένας κόσμος για τον εαυτό του, να βρίσκει τα πάντα στον εαυτό του και στη Φύση, που μαζί της είναι δεμένος..."

"...Τα έργα τέχνης ζουν σ'απέραντη μοναξιά, και η κριτική είναι το χειρότερο μέσο για να τα ζυγώσεις. Μονάχα η αγάπη μπορεί να τα 'συλλάβει', να τ'αγκαλιάσει, να σταθεί δίκαιη απέναντί τους. Να πιστεύετε, πάνω απ'όλα, ό,τι σας λέει το δικό σας το αίσθημα, στο πείσμα όλων αυτών των αναλύσεων, των συζητήσεων, των εισαγωγών..."

"...Καλλιτέχνης θα πει: να μη μετράς, να μη λογαριάζεις, να ψηλώνεις όπως το δέντρο, που δε βιάζει το χυμό του, που αδείλιαστο αψηφάει τις ανοιξιάτικες μπόρες, χωρίς να φοβάται μη δεν έρθει το καλοκαίρι..."

"...Κι αληθινά, η καλλιτεχνική δημιουργικότητα βρίσκεται τόσο απίστευτα κοντά με τη σεξουαλική ζωή, με τους πόνους και τις ηδονές της, που κατά βάθος είναι δυο διαφορετικές μορφές της ίδιας ανάγκης, του ίδιου πόθου, της ίδιας απόλαυσης..."

"...Ας μπορούσε ο άνθρωπος να νιώσει περισσότερο σεβασμό για την ίδια του τη γονιμότητα, που -είτε πνευματική μορφή έχει, είτε σαρκική- είναι μια και μόνη: γιατί και το πνευματικό ακόμα δημιούργημα τη ρίζα του την έχει στο σαρκικό, μια είναι η φύση τους. Το έργο του πνεύματος είναι σα μια απαλότερη, πιο μυστηριακή, πιο γητεμένη, πιο 'αιώνια' επανάληψη της σωματικής ηδονής..."

"...Τι νόημα θα είχε μια μοναξιά που δε θα'ταν αληθινά μεγάλη; Μονάχα μια μοναξιά υπάρχει, κι είναι μεγάλη και βαραίνει πολύ στους ώμους μας... Ένα και μόνο μας είναι απαραίτητο: η Μοναξιά, η μεγάλη εσώτερη Μοναξιά. Να βυθίζεσαι στον εαυτό σου και, ώρες ολόκληρες, να μην ανταμώνεις εκεί κανέναν -αυτός πρέπει να είναι ο ανώτερος του καθενός στόχος. Να είσαι μονάχος..."

"...Μονάχα ο Ερημίτης μοιάζει υποταγμένος στους βαθύτερους νόμους της ζωής. Κι όταν κινάει μέσα στην αυγή, ή απλώνει τη ματιά του στο δειλινό, που είναι γεμάτο συντελεσμένα γεγονότα, κι όταν νιώθει τι γίνεται εκεί μέσα -τότε λυτρώνεται από όλες τις βιοτικές συνθήκες (όπως οι πεθαμένοι), κι ας στέκει, αυτός, καταμεσής στην αληθινή ζωή..."

"...Οι άνθρωποι έχουν βρει για το κάθε τι την ευκολότερη (συμβατική) λύση, την ευκολότερη από όλες τις εύκολες λύσεις. Είναι, ωστόσο, φανερό πως πρέπει να στεκόμαστε στο Δύσκολο... Είναι γόνιμη η μοναξιά επειδή είναι δύσκολη. Ενας παραπάνω λόγος για να επιχειρήσουμε κάτι, πρέπει να είναι η δυσκολία που το κάτι αυτό παρουσιάζει.

Γόνιμος είναι και ο έρωτας: επειδή κι ο έρωτας είναι δύσκολος. Έρωτας του ανθρώπου για τον άνθρωπο: ίσως αυτό να είναι το δυσκολότερο από όσα μας έταξε η μοίρα, το πιο απόμακρο, η τελευταία δοκιμασία, το έργο που όλα τα άλλα δεν είναι παρά προετοιμασία και προπαρασκευή του..."

"...Στο δρόμο του Έρωτα (όπως και στο δρόμο του Θανάτου, που είναι δύσκολος κι αυτός) δε θα βρεις -άμα τον αντικρίσεις σοβαρά- κανένα φως, καμιά απόκριση, ούτε σημάδι, ούτε χαραγμένο δρόμο, για να σε βοηθήσουν...Οσο όμως πιο πολύ αποζητούμε τη μοναξιά στη ζωή μας, τόσο περισσότερο ζυγώνουμε το μεγάλο νόημα του έρωτα και του θανάτου..."

"...Αν ήταν εφικτό να απλωθεί η ματιά μας πέρα από τα σύνορα της νόησής μας, και, ακόμα μακρύτερα, από το φράχτη της διαίσθησής μας -ίσως τότε να δεχόμαστε με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη τις θλίψεις μας παρά τις χαρές μας. Γιατί, τις στιγμές αυτές, κάτι Καινούργιο σταλάζει εντός μας, κάτι Άγνωστο μάς διαπερνά. Δειλή και τρομαγμένη η ψυχή μας βουβαίνεται, όλα μέσα μας παραμερίζουν, βαθιά γαλήνη απλώνεται και το Καινούργιο, το Άγνωστο, ορθώνεται στη μέση σιωπηλό..."

"...Οσο πιο σιωπηλοί, πιο καρτερικοί, πιο συγκεντρωμένοι είμαστε τις ώρες της θλίψης μας, τόσο εισχωρεί πιο βαθιά και πιο άσφαλτα το Καινούργιο, το Αγνωστο, εντός μας, τόσο το κατακτούμε πιο πλέρια, τόσο περισσότερο γίνεται, αυτό, Μοίρα μας. Κι όταν μια μέρα, αργότερα, η μοίρα μας 'πραγματωθεί' (δηλαδή: ξεφύγει από μέσα μας και 'προβληθεί' στους άλλους), τότε θα νιώσουμε πως συγγενεύει στενά με το εσώτατο Είναι μας..."

"...Δε φταίει μονάχα η τεμπελιά, που οι σχέσεις των ανθρώπων επαναλαμβάνονται με τόση ανείπωτη μονοτονία, χωρίς να ανανεώνονται κάθε φορά: φταίει κι ο φόβος, ο φόβος μας μπροστά σε κάτι καινούργιο, που δε μπορούμε να προμαντέψουμε ποιο θα είναι το τέλος του και που δεν έχουμε το κουράγιο να αναμετρηθούμε μαζί του...

...Γιατί, αν στοχαστούμε την ύπαρξη του ατόμου σαν ένα μεγάλο ή μικρό δωμάτιο, είναι ολοφάνερο πως οι περισσότεροι δεν έμαθαν να γνωρίζουν παρά μια μονάχα γωνιά του δωματίου τους, μια θέση κοντά στο παράθυρο, μια λουρίδα όπου πηγαινοέρχονται. Έτσι, βρίσκονται σε μια κάποια ασφάλεια. Κι ωστόσο, πόσο πιο ανθρώπινη είναι κείνη η γεμάτη κινδύνους 'έλλειψη ασφάλειας', που σπρώχνει τους φυλακισμένους, στις ιστορίες του Poe, να 'εξερευνούν' με τα δάχτυλά τους τα τρομαχτικά μπουντρούμια τους, και να νιώθουν πέρα ως πέρα όλους τους ανείπωτους τρόμους της φυλάκισής τους εκεί μέσα..."

"...Δεν έχουμε κανένα λόγο να είμαστε δύσπιστοι απέναντι στον Κόσμο μας, μια και δεν είναι εχθρικός κι ενάντιος. Αν υπάρχουν τρόμοι μέσα σ'αυτόν τον κόσμο, είναι τρόμοι δικοί μας. Αν υπάρχουν γκρεμοί, δικοί μας γκρεμοί είναι. Αν υπάρχουν κίνδυνοι, πρέπει να προσπαθήσουμε να τους αγαπήσουμε. Κι αν πλάσουμε τη ζωή μας σύμφωνα με την αρχή πως πρέπει πάντα να αποζητούμε το δύσκολο -τότε όλα εκείνα που σήμερα ακόμα μας φαίνονται τόσο ξένα, θα πλημμυρίσουν εμπιστοσύνη και πίστη..."

* * *