Οι θεοί που έχουν παραμεληθεί…

Τούτη η ωδή τοποθετείται γύρω στο 28 π.Χ. όταν ο Οκταβιανός ανέλαβε τα καθήκοντα του Τιμητή (Censor) και ξεκίνησε το πρόγραμμα αναστήλωσης περίπου 82 ναών, επιχειρώντας παράλληλα μέσω διαφόρων νομοθεσιών να στηρίξει την ηθική στη Ρώμη. Η ωδή προβάλλει την pietas καθώς ο ποιητής διαπιστώνει ότι η ηθική διαφθορά και η παραμέληση της λατρείας των θεών είναι η αιτία για τις στρατιωτικές ήττες και την παρακμή της πόλης.

 

Ρωμαίε, αν και αθώος, θα πληρώσεις για τα κρίματα των προγόνων σου,

μέχρι να αποκαταστήσεις τους ναούς

και τους ετοιμόρροπους οίκους των θεών

και τα ομοιώματά τους που έχουν λερωθεί από μαύρο καπνό.

 

Εξουσιάζεις, επειδή θεωρείς τον εαυτό σου κατώτερο από τους θεούς.

Από εκείνους ξεκινούν τα πάντα, σε αυτούς να αποδίδεις την κατάληξη.

Οι θεοί που έχουν παραμεληθεί[1] έχουν προξενήσει

πολλές συμφορές στην Εσπερία[2] που θρηνεί.

 

Ήδη δυο φορές ο Μοναίσης[3] και το πλήθος του Πακώρου[4]

έχουν συντρίψει τις επιθέσεις που κάναμε δίχως να πάρουμε οιωνούς[5]

και λάμπουν καθώς έχουν προσθέσει

τα λάφυρά μας στα πενιχρά περιδέραιά τους[6].

 

Οι Δάκες και οι Αιθίοπες παρά λίγο να καταστρέψουν την πόλη

που ήταν παραδομένη σε εμφύλιες διαμάχες[7],

αυτοί έγιναν φόβος για τον στόλο τους,

οι άλλοι υπέρτεροι για τα φτερωτά τους βέλη.

 

Η εποχή μας, γόνιμη σε εγκλήματα, πρώτα

μόλυνε το γάμο και τη γενιά μας και τα σπίτια:

από αυτή την πηγή προήλθε η σφαγή

και κατέκλυσε την πατρίδα και το λαό.

 

Το κορίτσι από νωρίς[8] χαίρεται να μαθαίνει

ιωνικούς χορούς[9] και διαπλάθεται με όλες τις τέχνες.

Σύντομα αναλογίζεται ανίερους έρωτες

εξ απαλών ονύχων.

 

Αργότερα στα συμπόσια του συζύγου της[10] ψάχνει

για νεότερους μοιχούς και δεν διαλέγει

σε ποιον θα χαρίσει βιαστικά ανεπίτρεπτες απολαύσεις,

όταν απομακρύνονται τα φώτα[11],

 

αλλά σηκώνεται φανερά, όταν τη διατάζουν,

εν γνώσει του συζύγου της, είτε την καλεί κάποιος μεταπράτης

είτε ο καπετάνιος ενός ισπανικού πλοίου[12],

γενναιόδωρος αγοραστής της ντροπής της.

 

Οι νέοι που έβαψαν το πέλαγος με καρχηδονιακό αίμα[13]

δεν ήταν γεννημένοι από τέτοιους γονείς,

εκείνοι που χτύπησαν τον Πύρρο και τον μεγάλο

Αντίοχο και τον φοβερό Αννίβα[14].

 

Αντίθετα, ήταν ένα ανδροπρεπές πλήθος αγροτών στρατιωτών,

που είχαν διδαχθεί να οργώνουν τη γη με σαβινικό τσαπί

και να φέρνουν την ξυλεία που είχαν κόψει

υπό τις οδηγίες των αυστηρών τους μητέρων[15],

 

όταν ο ήλιος άλλαζε τις σκιές των βουνών

και σήκωνε τους ζυγούς από τα κουρασμένα βόδια,

φέρνοντας καλοδεχούμενη ώρα ανάπαυσης

με την αποχώρηση του άρματός του.

 

Τι δεν φθείρει ο βλαβερός χρόνος;

Η γενιά των πατεράδων μας, χειρότερη από τους παππούδες μας,

δημιούργησαν εμάς τους χειρότερους,

οι οποίοι στη συνέχεια θα δώσουμε πιο αμαρτωλά παιδιά.

 

Οράτιος Carm. 3.6

Μετ: Α. Μιχαλόπουλος

 

 

Όλα τα σχετικά στοιχεία γύρω από τις Ωδές του Οράτιου, από το βιβλίο

Ρωμαϊκή Λυρική Ποίηση, Οράτιος – Carmina

Α. Μιχαλόπουλος, Χ. Μιχαλόπουλος

ΣΕΑΒ, 2015

---

[1]     Ο Οράτιος αποδίδει τα πολλά δεινά που βρήκαν την Ιταλία κατά τον 1^ο αι. π.Χ. (εμφύλιοι πόλεμοι, ήττες από τους Πάρθους στην τιμωρία των Ρωμαίων από τους θεούς για την παραμέληση της λατρείας τους.

[2]     Εσπερία: ποιητικό όνομα τα Ιταλίας, από τον Έσπερο, το άστρο που εμφανίζεται στο δυτικό ουρανό.

[3]     Ο Μοναίσης ήταν Πάρθος αρχηγός που νίκησε τον Όππιο Στατιανό το 36 π.Χ.

[4]     Ο Πάκωρος ήταν Πάρθος αρχηγός, γιός του βασιλιά Ορώδη του Α΄. Εισέβαλε στη Συρία και νίκησε τον Λ. Δεκίδιο Σάξα το 40 π.Χ.

[5]     Εκστρατείες που ξεκίνησαν με κακούς οιωνούς, χωρίς την έγκριση των θεών. Τέτοια ήταν και η εκστρατεία του Κράσσου εναντίον των Πάρθων η οποία κατέληξε σε συντριπτική ήττα στις Κάρρες (σημερινό Harran) το 53. Π.Χ.

[6]     Τα περιδέραια ήταν σύνηθες αξεσουάρ Κελτών και Περσών βασιλέων και αξιωματούχων. Η αναφορά γίνεται με απαξιωτικό τόνο.

[7]     Ο Οράτιος αναφέρεται στην εμφύλια διαμάχη μεταξύ Οκταβιανού και Μάρκου Αντωνίου. Με δόση υπερβολής η αναφορά στον κίνδυνο που διέτρεξε η Ρώμη εξ ανατολών από τους Αιγυπτίους της Κλεοπάτρας, τους οποίους απαξιωτικά αποκαλεί Αιθίοπες. Οι Δάκες ήταν αρχαίος λαός στην περιοχή της σημερινής Ρουμανίας, οι οποίοι είχαν συμμαχήσει με τον Μάρκο Αντώνιο.

[8]     Η κοπέλα που έχει περάσει την παιδική ηλικία και βρίσκεται πλέον σε ηλικία γάμου, δηλαδή για τα ρωμαϊκά δεδομένα, σε ηλικία 12 ή 13 ετών.

[9]     Προκλητικοί, αισθησιακοί ερωτικοί χοροί της Ιωνίας, περιοχής που διαχρονικά συσχετίζεται με την τρυφή, τον εκθηλυσμό, την ηθική χαλάρωση και την ερωτκή ελευθεριότητα. Η γνωριμία των αυστηρών και παραδοσιακών Ρωμαίων με τα ήθη της Ανατολής συχνά αναφέρεται από τους Ρωμαίους ηθικολόγους ως ένας από τους βασικούς λόγους για την ηθική παρακμή τους.

[10]    Σε αντίθεση με τις γυναίκες στην Ελλάδα, οι σεβάσμιες και παντρεμένες γυναίκες στη Ρώμη μπορούσαν να παρευρίσκονται στα συμπόσια.

[11]    Οι λύχνοι απομακρύνονταν από τα συμπόσια, ώστε να δημιουργηθεί η κατάλληλη ατμόσφαιρα για ερωτικές συνευρέσεις.

[12]    Ο καπετάνιος (ίσως και ιδιοκτήτης) ενός ισπανικού καραβιού είναι κατά κανόνα πλούσιος έμπορος που αναζητεί περιστασιακές ερωτικές απολαύσεις κατά τη διάρκεια παραμονής του στη Ρώμη.

[13]    Αναφορά στις επιτυχίες των Ρωμαίων επί των Καρχηδονίων κατά τη διάρκεια του Α΄Καρχηδονιακού πολέμου (264-241 π.Χ.) και πιο συγκεκριμένα στις ναυμαχίες στις Μύλες της Σικελίας (260 π.Χ.) και στις Αιγάτες νήσους (241 π.Χ.). Η αναφορά στις επιτυχίες επί των Καρχηδονίων δεν είναι τυχαία, αφού στη ρωμαϊκή σκέψη ήταν κυρίαρχη η ιδέα ότι η απαρχή της ηθικής παρακμής της Ρώμης ήταν η τελική επικράτηση επί των προαιωνίων αντιπάλων της στη Μεσόγειο, των Καρχηδονίων. Η απουσία εξωτερικού κινδύνου έστρεψε τους Ρωμαίους στην τρυφή, την πολυτέλεια και τη μαλθακότητα.

[14]    Ο Πύρρος (319-272 π.Χ.) ήταν βασιλιάς της Ηπείρου. Εισέβαλλε στην Ιταλία το 280 π.Χ. και νίκησε τους Ρωμαίους στην Ηράκλεια και στο Asculum, ωστόσο υπέστη και αυτός πολύ βαριές απώλειες, όθεν και η φράση ‘πύρρειος νίκη’. Τελικώς ηττήθηκε από τον Μάνιο Κούριο το 275 π.Χ. στο Beneventum.

Ο Αντίοχος Γ΄(περ. 242 – 187 π.Χ.), ο επονομαζόμενος Μέγας ήταν βασιλιάς του κράτους των Σελευκιδών. Εισέβαλλε στην Ελλάδα το 192 π.Χ. και αναγορεύτηκε γενικός αρχηγός από την Αιτωλική Συμπολιτεία. Οι Ρωμαίοι με επικεφαλής τον Manius Acilius Glabrio τον νίκησαν αρχικά στις Θερμοπύλες το 191 π.Χ. και στη συνέχεια στη Μαγνησία της Λυδίας το 190 π.Χ. με επικεφαλής τον Λεύκιο Κορνήλιο Σκιπίωνα Ασιατικό. Ο Αντίοχος αναγκάστηκε να παραχωρήσει στους Ρωμαίους τις κτήσεις του βόρεια του Ταύρου και να τους αποζημιώσει με μεγάλο χρηματικό ποσό.

Ο Αννίβας (247-183 π.Χ.) ήταν ο αρχιστράτηγος των Καρχηδονίων κατά τον Β΄Καρχηδονιακό πόλεμο (218-202 π.Χ.). Εισέβαλλε στην Ιταλία, αφού πέρασε στις Άλπεις τον χειμώνα αιφνιδιάζοντας τους Ρωμαίους. Πέτυχε μεγάλες νίκες επί των Ρωμαίων (στον ποταμό Τικίνο και τον ποταμό Τρεβία το 218 π.Χ., στη λίμνη Τρασιμένη το 217 π.Χ., στις Κάννες το 216 π.Χ.), αλλά τελικά ηττήθηκε στη Ζάμα της Β. Αφρικής το 202 π.Χ. από τις δυνάμεις του Σκιπίωνα τυ Αφρικανού. Έμεινε στην ιστορία η φράση Hannibal ante portas καθώς ο Αννίβας αναμενόταν να επιτεθεί στη Ρώμη, κάτι που τελικά δεν έκανε και αποδείχτηκε το μοιραίο στρατηγικό του λάθος. Μετά την ήττα στη Ζάμα κατέφυγε στην αυλή του Αντίοχου Γ΄και μετά στην αυλή του βασιλιά Προυσία Α΄της Βιθυνίας. Για να μην πέσει στα χέρια των Ρωμαίων, αυτοκτόνησε το 183 π.Χ.

[15]    Στη μητριαρχική δομή της αγροτικής κοινωνίας, η mater familias έχει το γενικό πρόσταγμα. Σε αντίθεση με την ελευθερίων ηθών Ρωμαία matron της εποχής του ποιητή, αυτή η mater, είναι σοβαρή, αυστηρή και ηθικά άμεμπτη.