Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του, για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία να μεταχειρίζεσαι το νου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Είμαστε υπεύθυνοι γι’αυτή την ανωριμότητα, όταν η αιτία της βρίσκεται όχι στην ανεπάρκεια του νου, αλλά στην έλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους να τον μεταχειριζόμαστε χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Sapere aude! Έχε θάρρος να μεταχειρίζεσαι το δικό σου νου! Τούτο είναι το έμβλημα του Διαφωτισμού.
Οκνηρία και δειλία είναι οι αιτίες που ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων μολονότι η Φύση από καιρό τους έχει ελευθερώσει από ξένη καθοδήγηση (naturaliter Maiorennes), ευχαρίστως μένουν όλη τη ζωή τους ανώριμοι. Και που γίνεται εύκολο σε άλλους να τους επιβληθούν ως κηδεμόνες. Είναι τόσο βολικό να είναι κανείς ανώριμος. Έχω ένα βιβλίο, που έχει νου για μένα, έναν πνευματικό που έχει συνείδηση για μένα, ένα γιατρό που κρίνει τη δίαιτα για μένα κ.ο.κ. – δεν χρειάζεται λοιπόν να κουραστώ εγώ ο ίδιος. Δεν είναι ανάγκη να σκέπτομαι, όταν μπορώ απλώς να πληρώνω. Άλλοι θα αναλάβουν αυτή τη στενόχωρη δουλειά για μένα. Για να θεωρεί, το μέγιστο μέρος των ανθρώπων (μέσα εδώ ολόκληρο το ωραίο φύλο), το βήμα προς την ωριμότητα όχι μόνο δύσκολο, καθώς είναι, αλλά και πολύ επικίνδυνο –για τούτο φροντίζουν ήδη εκείνοι οι κηδεμόνες που έχουν αναλάβει με τόση καλοσύνη την εποπτεία του. Αφού πρώτα έκαμαν κουτά τα οικόσιτα ζώα τους και έλαβαν με άκρα προσοχή τα μέτρα τους, ώστε αυτά τα ήσυχα πλάσματα να μην επιτρέπουν στον εαυτό τους το τόλμημα να κάνουν βήμα έξω από την κούνια, όπου αυτοί τα έχουν κλεισμένα, τους δείχνουν έπειτα τον κίνδυνο που τα απειλεί αν προσπαθήσουν να βαδίσουν μόνα τους. Όμως ο κίνδυνος αυτός δεν είναι καθόλου τόσο μεγάλος, γιατί θα μπορούσαν με μερικά πεσίματα στην αρχή να μάθουν επιτέλους να περπατούν. Αλλά ένα παράδειγμα του είδους τούτου φέρνει τη δειλία και συνήθως τρομάζει τους ανθρώπους, έτσι ώστε να παραιτηθούν από κάθε άλλη απόπειρα στο μέλλον.
Για τον κάθε
άνθρωπο χωριστά είναι λοιπόν δύσκολο να βγει με δική του προσπάθεια από την
ανωριμότητα που του έχει γίνει ήδη φύση. Την έχει μάλιστα και αγαπήσει, και πραγματικά είναι στην αρχή ανίκανος
να μεταχειριστεί το δικό του νου, γιατί ποτέ δεν τον άφησαν να το δοκιμάσει
αυτό. Δόγματα και φόρμουλες, αυτά τα μηχανικά εργαλεία μιας έλλογης χρήσης
ή μάλλον κατάχρησης των φυσικών του χαρισμάτων, είναι αλυσίδες μιας διαρκώς παρατεινόμενης
ανωριμότητας. Εκείνος που θα τις πετούσε από πάνω του, πάλι μόνο ένα αβέβαιο
πήδημα θα μπορούσε να κάνει απάνω από το πιο στενό χαντάκι, γιατί δεν είναι
συνηθισμένος σε τέτοιαν ελεύθερη κίνηση. Για τούτο λίγοι μόνο υπάρχουν που με
δικό τους δούλεμα του πνεύματός τους κατάφεραν να βγουν από την ανωριμότητα και
μολοντούτο να έχουν σίγουρο περπάτημα…
Immanuel Kant, Απόκριση στο ερώτημα ‘τι είναι Διαφωτισμός’ [απόσπασμα]. Από τα Μικρά Δοκίμια, μετ: Ε. Παπανούτσου
