Albert Camus
‘Les Mythe de Sisyphe’
ο μυθος του Σισυφου
δοκίμιο πάνω στο παράλογο
- επιλογές -
ΕΝΑΣ ΠΑΡΑΛΟΓΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ
Το παράλογο και η αυτοκτονία
"Δεν υπάρχει παρά ένα μονάχα φιλοσοφικό πρόβλημα πραγματικά σοβαρό: το πρόβλημα της αυτοκτονίας. Τη στιγμή που αποφασίζεις πως η ζωή αξίζει ή δεν αξίζει να τη ζήσεις, απαντάς στο βασικό πρόβλημα. Τα υπόλοιπα, εάν ο κόσμος έχει τρεις διαστάσεις, εάν το πνεύμα διαιρείται σε εννιά ή δώδεκα κατηγορίες, ακολουθούν. Είναι παιγνίδια..."
Τα παράλογα τείχη
"Τα βαθιά συναισθήματα, όπως τα μεγάλα έργα, έχουν πάντα μεγαλύτερη σημασία απ'αυτή που έχουν συνειδητοποιήσει πως εκφράζουν. Η συμπάθεια ή αντιπάθεια που νιώθει μια ψυχή για κάτι οφείλεται στις συνήθειες της σκέψης ή της δράσης κι ακολουθεί τις συνέπειες που η ίδια η ψυχή αγνοεί. Τα μεγάλα συναισθήματα κουβαλάνε μαζί τους τον υπέροχο ή άθλιο κόσμο τους. Φωτίζουν με το πάθος τους έναν υπέροχο κόσμο όπου ξαναβρίσκουν το κλίμα τους…"
"…Καμιά φορά, οι μεγάλες πράξεις και οι μεγάλες σκέψεις αρχίζουν κάπως αστεία. Τα μεγάλα έργα γεννιούνται συχνά στη στροφή κάποιου δρόμου ή στο κάθισμα ενός καφενείου. Ετσι και με το παράλογο. Περισσότερο από κάθε άλλον, ο παράλογος κόσμος έχει τις ρίζες του σ'αυτή την άθλια γέννηση. Όταν μερικές φορές σε μια ερώτηση που αφορά τις σκέψεις σου απαντάς: "τίποτε", ίσως να προσποιείσαι. Οι αγαπημένες υπάρξεις το ξέρουν καλά. Αν όμως η απάντηση αυτή είναι ειλικρινής, αν εκφράζει αυτό το μοναδικό ψυχικό συναίσθημα της σιωπηλής ευγλωττίας που σπάζει την αλυσίδα των καθημερινών χειρονομιών ενώ η καρδιά ψάχνει μάταια να βρει τον κρίκο που θα την ξανασυνδέσει, τότε αυτό φαίνεται πως είναι το πρώτο σημάδι του παραλογισμού..."
"...Όλες τις μέρες μιας άφεγγης ζωής ο χρόνος μάς ανέχεται. Ερχεται όμως πάντα η στιγμή που πρέπει να τον ανεχτούμε και να τον υπομείνουμε εμείς. Ζούμε με το μέλλον: 'αύριο', 'αργότερα', 'όταν σου δοθεί μια ευκαιρία', 'με τον καιρό θα καταλάβεις'. Αυτές οι ανακολουθίες είναι περίεργες αφού θα πεθάνουμε. Αλλά φτάνει η μέρα που ο άνθρωπος διαπιστώνει πως είναι τριάντα χρονών. Επιβεβαιώνει έτσι τη νιότη του. Την ίδια όμως στιγμή συγκρίνει τον εαυτό του με το χρόνο. Παίρνει θέση μέσα σ'αυτόν. Αναγνωρίζει πως βρίσκεται σε μια κρίσιμη στιγμή και παραδέχεται πως έχει χρέος να την περάσει. Ανήκει στον χρόνο και τρομοκρατημένος βλέπει στο πρόσωπο του χρόνου το χειρότερο εχθρό του. Αύριο, επιθυμούσε το αύριο, τη στιγμή που έπρεπε να μην το ήθελε με όλο του το είναι. Αυτή η επανάσταση της σάρκας αποτελεί το παράλογο..."
"Έρχομαι τέλος στο θάνατο και στο συναίσθημα που νιώθουμε γι'αυτόν. Πάνω σ'αυτό έχουν λεχθεί τα πάντα και πρέπει να αποφύγουμε το πάθος. Ποτέ, πάντως, δε θα εκπλαγούμε αρκετά επειδή όλος ο κόσμος ζει έτσι, δηλαδή "σαν να μην ήξερε κανείς". Αυτό συμβαίνει γιατί η εμπειρία του θανάτου δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Πραγματικά, μια εμπειρία τη δοκιμάζουμε μονάχα όταν την ζούμε και την συνειδητοποιούμε. Εδώ, πρέπει να δούμε αν είναι δυνατό να μιλάμε για την εμπειρία του θανάτου των άλλων. Αυτή είναι μια πνευματική άποψη που ποτέ δε δεχθήκαμε. Αυτή η μελαγχολική στάση δεν μπορεί να είναι πειστική. Στην πραγματικότητα, η φρίκη είναι συνυφασμένη μ'αυτό τούτο το γεγονός. Αν μας τρομάζει ο χρόνος, μας τρομάζει γιατί αποδεικνύει το αποτέλεσμα που έρχεται. Σ'αυτό το σημείο, για λίγο τουλάχιστον, όλες οι ωραίες συζητήσεις πάνω στην ψυχή παίρνουν ένα μάθημα από τον αντίλαλό τους. Απ'αυτό το ασάλευτο κορμί, η ψυχή λείπει. Αυτή η βασική κι οριστική πλευρά του γεγονότος αποτελεί το περιεχόμενο του παράλογου συναισθήματος. Κάτω από το θνητό φως αυτού του πεπρωμένου, εμφανίζεται η ματαιότητα. Καμιά ηθική, καμιά προσπάθεια δε δικαιολογούνται: a priori μπροστά στα ανάλγητα μαθηματικά που ρυθμίζουν την ύπαρξή μας..."
"...Τα ουσιαστικά στοιχεία του ανθρώπινου δράματος είναι η νοσταλγία της ενότητας, ο πόθος του απόλυτου..."
Η παράλογη ελευθερία
"...Το κομμάτι του εαυτού μου που ζει με αβέβαιες νοσταλγίες μπορεί να αρνηθεί τα πάντα, εκτός από τον πόθο της ενότητας, την επιθυμία της εξήγησης, την ανάγκη για σαφήνεια και συνοχή. Μπορώ να τα αρνηθώ όλα μέσα σ'αυτό τον κόσμο που με περιβάλλει, με πιέζει και με διαπερνάει εκτός απ'αυτό το χάος, απ'αυτό τον τυχαίο βασιλιά, απ'αυτή την θεία ισορροπία που γεννιέται απ'την αναρχία. Δεν ξέρω αν υπάρχει ένα νόημα ανώτερο απ'τον κόσμο. Αλλά ξέρω πως δεν γνωρίζω αυτό το νόημα και πως μου είναι αδύνατον για την ώρα να το μάθω. Μια σημασία έξω από την ύπαρξή μου, τι μπορεί να σημαίνει για μένα; Μονάχα με ανθρώπινα δεδομένα μπορώ να το καταλάβω. Αυτό που αγγίζω, αυτό που μ'αντιστέκεται, να τι καταλαβαίνω. Ξέρω ακόμα πως αυτές τις δυο βεβαιότητες, την επιθυμία μου γι'απολυτότητα και ενότητα και το ότι δεν μπορώ να εξηγήσω λογικά και με αιτιολογίες αυτό τον κόσμο, αδυνατώ να τις συμβιβάσω. Ποια άλλη αλήθεια μπορώ να αναγνωρίσω ειλικρινά, χωρίς την παρέμβαση μια ανύπαρκτης ελπίδας που δεν έχει καμιά σημασία μέσα στα όρια της ύπαρξής μου;..."
"...Μπορεί να μην υπάρχουν θεοί, αλλ'απ'την ιστορία δε λείπουν ούτε οι θρησκείες, ούτε οι προφήτες. Του ζητάνε να κάνει ένα άλμα. Μπορεί να απαντήσει ότι δεν καταλαβαίνει καλά, ότι αυτό δεν είναι σαφές. Θέλει να κάνει μονάχα εκείνο που καταλαβαίνει απόλυτα. Του λένε να είναι σίγουρος πως πέφτει στο αμάρτημα της αλαζονείας, μα δεν καταλαβαίνει την έννοια της αμαρτίας, δεν καταλαβαίνει πως στο τέλος ίσως βρίσκεται η κόλαση, δε διαθέτει αρκετή φαντασία για να φανταστεί αυτό το παράδοξο μέλλον. Του λένε πως χάνει την αιώνια ζωή, μα αυτό του φαίνεται ανόητο. Θέλουν να τον πείσουν πως είναι ένοχος. Αυτός νιώθει αθώος. Πραγματικά, αυτή μονάχα νιώθει, την ανεπανόρθωτη αθωότητά του. Αυτή του επιτρέπει τα πάντα. Έτσι, απαιτεί από τον εαυτό του, μονάχα να ζει μ'αυτό που ξέρει, να συμβιβάζεται με αυτό που υπάρχει χωρίς να αφήνει να παρεμβαίνει τίποτε το αβέβαιο. Του απαντούν πως δεν είναι τίποτε βέβαιο. Αλλά αυτό, τουλάχιστον, είναι μια βεβαιότητα. Αυτή αντιμετωπίζει: θέλει να μάθει αν είναι δυνατόν να ζει χωρίς ελπίδα..."
"...Όσο η ζωή δεν έχει νόημα, τόσο καλύτερα μπορεί να την ζήσει κανείς..."
"...Το να ζεις σημαίνει πως κάνεις να ζει το παράλογο. Το κάνεις να ζει, πριν απ'όλα, σημαίνει πως το αντιμετωπίζεις..."
"...Η μεταφυσική επανάσταση ξεδιπλώνει τη συνείδηση σε όλο το μήκος της εμπειρίας. Αποτελεί τη σταθερή τοποθέτηση του ανθρώπου μπροστά στον εαυτό του. Δεν κοιτάζει τον ουρανό, καμιά ελπίδα δεν κλείνει μέσα της. Η επανάσταση αυτή εκφράζει τη βεβαιότητα ενός συντριπτικού πεπρωμένου, όχι την υποταγή σ'αυτό..."
"...Τώρα καταλαβαίνω γιατί οι θεωρίες που μου τα εξηγούν όλα με μειώνουν την ίδια στιγμή. Με απαλλάσσουν από το βάρος της ζωής μου που, παρ'όλα αυτά, πρέπει να το κουβαλάω μόνος μου..."
"...Η αυτοκτονία είναι σφάλμα. Ο παράλογος άνθρωπος πρέπει να εξαντλεί τα πάντα και να εξαντλείται. Το παράλογο είναι γι'αυτόν το μεγάλο του πάθος, αυτό που του επιτρέπει να συνεχίζει μια μοναδική προσπάθεια, γιατί ξέρει πως σ'αυτήν την συνείδηση και σ'αυτή την καθημερινή επανάσταση υπάρχει η μοναδική του αλήθεια, η πρόκληση. Αυτή είναι η πρώτη συνέπεια..."
"...Μπροστά στο Θεό, το πρόβλημα της ελευθερίας είναι ευκολότερο από το πρόβλημα του κακού. Ξέρουμε το διαζευτικό: ή δεν είμαστε ελεύθεροι και ο παντοδύναμος Θεός είναι υπεύθυνος για το κακό. Ή είμαστε ελεύθεροι και υπεύθυνοι μα ο Θεός δεν είναι παντοδύναμος. Ολες οι σοφιστείες των σχολών ούτε πρόσθεσαν ούτε αφαίρεσαν τίποτα απ'την αντίθεση αυτού του παράδοξου..."
"...Ο συνηθισμένος άνθρωπος, προτού γνωρίσει το παράλογο, ζει θέτοντας σκοπούς, φροντίζει για το μέλλον ή για τη δικαίωσή του (όσο γι'αυτά δεν υπάρχει θέμα). Εκτιμάει τις ευκαιρίες που του παρουσιάζονται, σκέφτεται το αύριο, τη σύνταξή του ή την αποκατάσταση των παιδιών του. Πιστεύει ακόμα πως κάτι στη ζωή του μπορεί να προκαθοριστεί. Πραγματικά, ενεργεί σα να ήταν ελεύθερος, ακόμα κι αν όλα τα γεγονότα πάνε κόντρα σ'αυτή την ελευθερία. Μετά τη γνωριμία με το παράλογο, κλονίζονται τα πάντα. Η ιδέα του 'υπάρχω', η διάθεσή μου να ενεργώ σα να είχαν όλα νόημα (ακόμα κι αν, με την ευκαιρία, θάλεγα πως τίποτε δεν έχει νόημα), όλα αυτά διαψεύδονται με έναν ιλιγγιώδη τρόπο από τον παραλογισμό ενός ξαφνικού θανάτου. Το να σκέφτεσαι το αύριο, να θέτεις σκοπούς, να έχεις επιθυμίες -όλ'αυτά προϋποθέτουν ότι πιστεύεις στην ελευθερία, ακόμα κι αν, καμιά φορά, σε βεβαιώνουν πως δεν πρόκειται να την ξανανιώσεις. Αλλά για την ώρα, η ανώτερη αυτή ελευθερία του να υπάρχεις, που μπορεί μόνη της να θεμελιώσει μια αλήθεια, ξέρω καλά πως δεν υπάρχει. Υπάρχει ο θάνατος σα μοναδική πραγματικότητα. Μετά απ'αυτόν τα παιγνίδια τελειώνουν. Δεν είμαι πια ελεύθερος να διαιωνισθώ, είμαι σκλάβος και προ πάντων σκλάβος που δεν ελπίζει στην αιώνια επανάσταση, που δεν εχει καταφύγιο για την περιφρόνηση. Και, ποιος μπορεί να παραμείνει σκλάβος χωρίς επανάσταση και χωρίς περιφρόνηση; Ποια ελευθερία μπορεί να υπάρξει σε όλο το νόημά της χωρίς πίστη στην αιωνιότητα;..."
"...Αρχικά, οι μυστικοί βρίσκουν μια ελευθερία στο να δοθούν. Με το να βυθίζονται στο θεό τους να συμμορφώνονται στους κανόνες του, ενδόμυχα, με το δικό τους τρόπο γίνονται ελεύθεροι. Σε αυτή την εκούσια σκλαβιά ξαναβρίσκουν την τέλεια ανεξαρτησία. Τι σημαίνει όμως αυτή η ελευθερία; Μπορούμε να πούμε πως προ πάντων αισθάνονται ελεύθεροι απέναντι στον εαυτό τους και λιγότερο ελεύθεροι από απελευθερωμένοι. Ακόμα, ο παράλογος άνθρωπος στραμμένος ολόκληρος προς το θάνατο (παρμένον εδώ σαν τον πιο φυσικό παραλογισμό), νιώθει απαλλαγμένος από το κάθε τι που δεν είναι αυτή η κατασταλαγμένη μέσα του γεμάτη πάθος ένταση. Δέχεται μια ελευθερία σύμφωνα με τους κοινούς κανόνες..."
"...Η υπέροχη διαθεσιμότητα του θανατοποινίτη που κάποια χαραυγή του ανοίγονται οι πύλες της φυλακής, η απίστευτη αφιλοκέρδειά του για όλα -διατηρεί μονάχα μια καθαρή φλόγα για ζωή- εδώ βρίσκονται, το νιώθουμε καλά, ο θάνατος και το παράλογο, οι αρχές της μοναδικής ελευθερίας: της ελευθερίας που μπορεί να νιώσει και να ζήσει μια ανθρώπινη καρδιά. Αυτή είναι η δεύτερη συνέπεια. Ο παράλογος άνθρωπος διαισθάνεται λοιπόν ένα σύμπαν καυτό και παγωμένο, διάφεγγο και περιορισμένο, όπου τίποτα δεν είναι δυνατόν αλλά όλα είναι δοσμένα και που φεύγοντας απ'αυτό συναντάει την ανυπαρξία και το μηδέν. Τότε, μπορεί να αποφασίσει να δεχτεί να ζήσει σε ένα τέτοιο σύμπαν, να υφίσταται τις επιδράσεις του, να αρνιέται, να ελπίζει και να διαπιστώνει συνεχώς πως τίποτα δεν ανακουφίζει τη ζωή..."
* * *
Ο ΠΑΡΑΛΟΓΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
"...Το πεδίο μου, λέει ο Γκαίτε, είναι ο χρόνος. Να λοιπόν μια παράλογη φράση. Τι είναι τέλος πάντων ο παράλογος άνθρωπος; Αυτός που χωρίς ν'αρνιέται την αιωνιότητα, δεν κάνει τίποτα γι'αυτήν..."
"...Το παράλογο δεν απελευθερώνει, δεσμεύει. Δεν επιτρέπει όλες τις πράξεις. Όλα επιτρέπονται δε σημαίνει πως τίποτα δεν απαγορεύεται. Το παράλογο δίνει στις συνέπειες των πράξεων την ισορροπία τους. Δεν συνιστά το έγκλημα, θα ήταν παιδαριώδες, αλλά θεωρεί ανώφελη την τύψη. Ομοια, αν όλες οι εμπειρίες δεν έχουν σημασία, η εμπειρία του καθήκοντος είναι εξίσου θεμιτή με μια άλλη. Μπορεί να είναι κανείς ενάρετος από ιδιοτροπία.
Ολες οι ηθικές είναι χτισμένες πάνω στην ιδέα πως οι συνέπειες μιας πράξης τη νομιμοποιούν ή όχι. Ένα πνεύμα ποτισμένο από το παράλογο υποστηρίζει μονάχα πως οι συνέπειες πρέπει να εξετάζονται με απάθεια. Είναι πρόθυμο να πληρώσει. Δέχεται, δηλαδή, ότι σε μια πράξη μπορεί να υπάρχουν υπεύθυνοι, ποτέ όμως ένοχοι..."
"...Το παράλογο πνεύμα, λοιπόν, δεν ψάχνει να ανακαλύψει κανόνες ηθικής στο βάθος της σκέψης του, μα τις μορφές και το ρυθμό της ανθρώπινης ζωής..."
Ο δονζουανισμός
"Αν έφτανε η αγάπη, τα πράγματα θα ήταν πολύ απλά. Όσο αγαπάμε, τόσο εδραιώνεται το παράλογο..."
"...Ο Φάουστ ζητούσε τα αγαθά αυτού του κόσμου: ο δυστυχής δεν είχε παρά να απλώσει το χέρι του. Την ψυχή του την είχε πουλήσει απ'τη στιγμή που δεν ήξερε να τη χαρεί. Αντίθετα, ο Δον Ζουάν… όταν εγκαταλείπει μια γυναίκα δεν το κάνει επειδή δεν την επιθυμεί πια. Μια όμορφη γυναίκα είναι πάντα επιθυμητή. Την εγκαταλείπει επειδή μια άλλη και όχι, δεν είναι το ίδιο..."
"...Χαρακτηριστικό του παράλογου ανθρώπου, είναι να μην πιστεύει στο βαθύ νόημα των πραγμάτων. Αυτά τα ζεστά και υπέροχα πρόσωπα τα διαπερνάει, τα μαζεύει σωρό και τα καίει. Ο χρόνος βαδίζει μαζί του. Παράλογος είναι ο άνθρωπος που δεν χωρίζεται από το χρόνο..."
"...Δεν υπάρχει πραγματική αγάπη εκτός εκείνης που ξέρει να είναι συγχρόνως παροδική και μοναδική..."
Το θέατρο
"...Ο ηθοποιός βασιλεύει μέσα στο φθαρτό. Από όλες τις δόξες, το ξέρουμε, η δική του είναι η πιο εφήμερη. Μα όλες οι δόξες είναι εφήμερες..."
H κατάκτηση
"...Δυσπιστείτε σ'αυτούς που λένε: 'Αυτό το ξέρω πολύ καλά για να μπορέσω να το εκφράσω'. Γιατί εάν δεν μπορούν σημαίνει πως δεν το ξέρουν ή το εξέτασαν επιφανειακά.
Δεν έχω πολλές γνώμες. Στο τέλος μιας ζωής ο άνθρωπος βλέπει πως πέρασαν χρόνια για να βεβαιωθεί για μια αλήθεια. Αλλά φτάνει αυτή, αν είναι σαφής, για να καθοδηγήσει μια ύπαρξη..."
"...Ένας άντρας είναι περισσότερο άντρας με τα πράγματα που αποσιωπά παρά με τα πράγματα που λέει..."
"...Αλλά μια μονάχα νίκη υπάρχει και είναι αιώνια. Είναι η νίκη που δεν θα'χω ποτέ..."
"...Το ότι είσαι στερημένος από την ελπίδα δεν σημαίνει πως είσαι απελπισμένος..."
* * *
Η ΠΑΡΑΛΟΓΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
Φιλοσοφία και μυθιστόρημα
"...Υπάρχει έτσι μια μεταφυσική ευτυχία για ν'αντέξουμε τον παραλογισμό του κόσμου. Η κατάκτηση ή το παιγνίδι, η άπειρη αγάπη, η παράλογη επανάσταση -να με τι διατηρεί ο άνθρωπος την αξιοπρέπειά του σ'έναν πόλεμο που τον έχει χάσει προτού καν αρχίσει..."
"...Δεν αρνούμεθα τον πόλεμο. Πρέπει να πεθάνουμε ή να ζήσουμε. Το ίδιο με το παράλογο: πρέπει να αναπνεύσουμε μαζί του, να αφομοιώσουμε τα διδάγματά του και να ανακαλύψουμε την ουσία τους. Απ'αυτή την άποψη η πιο παράλογη ηδονή είναι η δημιουργία. 'Τέχνη και μόνο τέχνη', λέει ο Νίτσε, 'έχουμε την τέχνη για να μην πεθάνουμε απ'την αλήθεια'..."
"...Φτάνουμε στο τέλος έχοντας πάντα το αληθινό μας πρόσωπο. Για έναν άνθρωπο που θα γύριζε απ'την αιωνιότητα, ολόκληρη η ύπαρξη δε θα'ταν παρά μια αδιάκοπη κάτω απ'την μάσκα του παραλόγου μίμηση. Η δημιουργία είναι η μεγάλη μίμηση..."
"...Έτσι, η καρδιά μαθαίνει πως η συγκίνηση που νιώθουμε μπροστά στην όψη του κόσμου δεν προέρχεται από το ότι ο κόσμος είναι ανεξιχνίαστος αλλά επειδή είναι πολύμορφος. Η εξήγηση είναι μάταιη, η αίσθηση όμως μένει και μαζί της οι ακατάπαυστες προσκλήσεις ενός ανεξάντλητου σε ποσότητα σύμπαντος. Τώρα, καταλαβαίνουμε τι σημασία έχει ένα έργο τέχνης..."
"...Εάν ο κόσμος μπορούσε να δικαιολογηθεί, εάν ήταν σαφής δε θα υπήρχε η τέχνη..."
"...Η μυθιστορηματική δημιουργία και ο έρωτας μοιάζουν, αφού έχουν κοινά χαρακτηριστικά τον αρχικό θαυμασμό και τη γόνιμη επανάληψη..."
"...Υπάρχουν, λοιπόν, θεοί του φωτός και είδωλα της λάσπης. Αλλά ο δρόμος που πρέπει να ανακαλύψουμε για να οδηγηθούμε στα πρόσωπα του ανθρώπου βρίσκεται στη μέση..."
Κιρίλωφ
"Όλοι οι ήρωες του Ντοστογιέφσκι διερωτώνται πάνω στο νόημα της ζωής. Γι'αυτό είναι σύγχρονοι: δε φοβούνται το γελοίο. Εκείνο που διακρίνει τη σύγχρονη από την κλασική ευαισθησία είναι το ότι η πρώτη τρέφεται από ηθικά προβλήματα ενώ η δεύτερη από μεταφυσικά..."
H δημιουργία χωρίς επαύριο
"...Η εκκλησία υπήρξε τόσο σκληρή για τους αιρετικούς γιατί νόμιζε πως δεν υπάρχει χειρότερος εχθρός από έναν αποπλανημένο. Ομως η ιστορία των τολμηρών γνωστικών και η επιμονή των αναχωρητών οπαδών του Μανιχαίου έχουν προσφέρει στην οικοδόμηση της Ορθοδοξίας περισσότερα από όλες τις προσευχές. Τηρουμένων των αναλογιών συμβαίνει το ίδιο με το παράλογο. Μαθαίνουμε το δρόμο του ανακαλύπτοντας τους δρόμους που ξεφεύγουν απ'αυτό..."
* * *
O ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΙΣΥΦΟΥ
"...Ο Σίσυφος, προλετάριος των θεών, ανίσχυρος κι επαναστατημένος, ήξερε όλη την έκταση της άθλιας ύπαρξής του: είναι εκείνη που σκέφτεται όσο διαρκεί η κατάστασή του. Η σύνεση με την οποία δέχεται το μαρτύριό του συμπληρώνει την ίδια στιγμή τη νίκη του. Δεν υπάρχει μοίρα που να μη νικιέται με την περιφρόνηση..."
* * *
H ΕΛΠΙΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΛΟΓΟ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΦΡΑΝΤΣ ΚΑΦΚΑ
"...Ένα σύμβολο ξεπερνάει πάντα εκείνον που το χρησιμοποιεί και στην πραγματικότητα τον κάνει να πει περισσότερα απ'όσα θέλει να εκφράσει συνειδητά..."
"...Οι μεγάλες επαναστάσεις είναι πάντα μεταφυσικές..."
"...Η καρδιά του ανθρώπου έχει μια περίεργη τάση, να ονομάζει μοίρα εκείνο μονάχα που τη συντρίβει. Αλλά και η ευτυχία, με τον τρόπο της δε δικαιολογείται, αφού είναι αναπόφευκτη..."
"...Η φωτιά της αιωνιότητας που καίει μερικούς ανθρώπους είναι τόσο δυνατή ώστε καίει και την καρδιά εκείνων που τους περιστοιχίζουν..."
"...Όλες οι αναμφισβήτητες αλήθειες είναι στείρες. Μέσα σε ένα κόσμο όπου τα πάντα είναι δεδομένα και τίποτα δεν εξηγείται, η γονιμότητα μιας αξίας ή μιας μεταφυσικής είναι μια κενή από περιεχόμενο έννοια..."
"...Αν είναι αλήθεια πως χαρακτηριστικό της τέχνης είναι το ότι συνδέει το γενικό με τη μεμονωμένη περίπτωση, τη φθαρτή αιωνιότητα μιας σταγόνας νερού με τα φωτεινά παιχνιδίσματα, είναι ακόμα πιο αληθινό το ότι το μεγαλείο ενός παραλόγου συγγραφέα εκτιμάται ανάλογα με την ικανότητά του να παρεμβάλλεται ανάμεσα σ'αυτούς τους δυο κόσμους. Το μυστικό της τέχνης του είναι πως ξέρει και βρίσκει το ακριβές σημείο όπου αυτοί οι δυο κόσμοι συναντιώνται -παρά τις τεράστιες διαφορές που τους χωρίζουν..."
* * *
