Κυάμων απέχου...

Το Τάγμα του Κρότωνος

Πτυχές της Πυθαγορείου Διδασκαλίας μέσω των περίφημων ‘ακουσμάτων’ του

Το Μυστικό Των Κυάμων

Τ

ο περίφημο κυάμων απέχου είναι ένα από τα πλέον μυστηριώδη "Ακούσματα" του Πυθαγόρα και οι μαρτυρίες είναι αρκετές. Τρεις απ'αυτές είναι και οι πλέον αδιαμφισβήτητες. Ο Πορφύριος στον Βίο Πυθαγόρου αναφέρει: "Ισα δε κυάμων παρήνει απέχεσθαι, καθάπερ ανθρωπίνων σαρκών", ο δε Διογένης Λαέρτιος διασώζει ότι "Φησί δε Αριστοτέλης εν τω περί Πυθαγορείων παραγγέλειν αυτόν απέχεσθαι των κυάμων, ότι «ιδίοις εισίν όμοιοι ή ότι Αδου πύλαις...". Ένας δε από τους πιο αυθεντικούς συνεχιστές της Πυθαγόρειας Διδασκαλίας, ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος, με σθένος εξαγγέλλει: "Δειλοί, πάνδειλοι, κυάμων από χείρας έχεσθαι", (Καθαρμοί, απόσπ. 141).

Η παραίνεση, συμβουλή ή και απαγόρευση του Σαμίου Διδασκάλου παραμένει ακόμη και σήμερα ένα μεγάλο αίνιγμα. Ποιός ήταν ο πραγματικός λόγος που ο Πυθαγόρας απέτρεπε την βρώση των οσπρίων αυτών; Οι ιστορικοί και οι μελετητές που έχουν ασχοληθεί διχάζονται όπως άλλωστε διχάζονταν και. οι σύγχρονοι ή κάπως μεταγενέστεροι του Πυθαγόρα, φιλόσοφοι.

Από την ύστερη αρχαιότητα κιόλας κάποιοι προσπάθησαν να αποδώσουν φυσιολογικές αιτίες στην απαγόρευση αυτή. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (Στρωματείς), εκφράζει την πεποίθηση ότι οι Πυθαγόρειοι δεν επέτρεπαν την βρώση των κυάμων επειδή κυρίως "οι κύαμοι καθιστούν αγόνους τας γυναίκας που τρέφονται δι'αυτών...".

Ο μεγάλος Κικέρων (De Dmnatione), πίστευε ότι οι κύαμοι εμπόδιζαν τους ανθρώπους να έχουν μαντικά όνειρα και ότι προκαλούσαν εφιάλτες.

Ο Πλούταρχος (Ρωμαϊκά Προβλήματα, αρ. 95), διερωτάται κι αυτός για την φύση της απαγόρευσης και μεταξύ των πιθανών ερμηνειών που αναφέρει είναι και η εξής: "Μήπως αυτό είναι συνέχεια της συνήθειας των Πυθαγορείων, οι οποίοι απηχθάνοντο τα πίσα (μπιζέλια) και του ερεβίνθους (ρεβίθια), ένεκα της συγγενείας των ονομάτων με την Λήθην και το Έρεβος; Ή ένεκα του ότι κατά τα νεκρώσιμα δείπνα και τας νεκρικάς επικλήσεις, ποιούνται χρήσιν των οσπρίων τούτων;"

Στο πολύ ενδιαφέρον έργο του: Le végétarisme et l' occultisme, ο Ed. Bertholet ερμηνεύει καθαρά από την ιατρική σκοπιά τον ρόλο των κυάμων λέγοντας μεταξύ άλλων ότι οι κύαμοι "πέπτονται δυσκόλως, προκαλούν τρομακτικά όνειρα και προξενούν βήχα". Ο συγγραφέας όμως αναφέρει και μια άλλη ιδιότητα των κυάμων, την αφροδισιακή. Αναρωτιέται λοιπόν "μήπως ο Πυθαγόρας φοβόταν το άρωμα του άνθους των κυάμων του οποίου η ενέργεια προκαλεί την ανάσχεση πάσης αντιδράσεως".

Αξίζει βέβαια εδώ να αναφέρουμε ότι και στα Χρυσά Έπη που υποτίθεται ότι απηχούν συμπυκνωμένη σε 72 στίχους την πεμπτουσία της Πυθαγόρειας σκέψης, διαβάζουμε:

"...κρατείν δ'ειθίζεο τώνδε·

γαστρός μεν πρώτιστα και ύπνου και λαγνείης τε και θυμού..."

(...συνήθιζε δε να είσαι κύριος των εξής·

πρώτα πρώτα μεν της κοιλίας και του ύπνου και των αφροδισίων και του θυμού...)

(Πυθαγόρου Χρυσά Έπη, στ. 9-11)

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός (Λόγος XXIII), περνώντας σε μιαν εντελώς διαφορετική διάσταση, αποδίδει στην απαγόρευση την σημασία ότι δεν πρέπει να αναμιγνύεται κανείς στην πολιτική και σε ηγετικές δημόσιες θέσεις ή αξιώματα καθώς στην αρχαιότητα οι πολιτικοί ψηφίζονταν διά λευκών ή μελανών κυάμων.

Μια άλλη διάσταση επίσης δίνουν ο Λουκιανός και ο Αριστοτέλης καθώς το άνθος του κυάμου υπενθυμίζει κατ'αυτούς τα γεννητικά όργανα και η ομοιότης αυτή ήταν δυνατόν να εμπνέει στους μύστες σκέψεις ζωώδεις. Η ερμηνεία λοιπόν που βασίζεται σ'αυτήν την "αναλογική" σημασία των κυάμων έχει να κάνει με την αποχή από σαρκικές απολαύσεις και την απεξάρτηση από την τυραννία των αισθήσεων.

Η πλέον ενδιαφέρουσα όμως είναι η θρησκευτική ή μυστηριακή καλύτερα σημασία που αποδίδονταν στους κυάμους κατά την αρχαιότητα κάτι που φαίνεται ότι οδήγησε τον Πυθαγόρα στην απαγόρευση της βρώσης αυτών των οσπρίων.

Ο Σέξτος ο Εμπειρικός μας λέγει ότι "Οι Αιγύπτιοι ιερείς, ευκολώτερον ήθελον φάγει τας σάρκας των πατέρων των, παρά να αποφασίσουν να τραφούν διά των οσπρίων τούτων", ενώ ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν "ακάθαρτον" το φυτό των κυάμων. Δεν είναι δύσκολο να φτάσει κανείς στο συμπέρασμα ότι ο Πυθαγόρας που μυήθηκε στα μυστήρια της Αιγύπτου επί δέκα ολόκληρα χρόνια πέρασε αυτή την διδασκαλία στους μαθητές του.

Ο Πορφύριος και ο Ιππόλυτος αναγράφουν τις ανθρωπογονικές θεωρίες του Αντωνίου Διογένους και του Ζαράτα ότι "εν αρχή ο άνθρωπος και ο κύαμος είχαν εμφανισθεί ταυτόχρονα και ότι αμφότεροι είχαν γεννηθεί από το αυτό Χάος και με την βοήθεια της ίδιας ζυμώσεως". (Πορφύριος, Βίος Πυθαγόρου, 44 - Ιππόλυτος, Κατά Αιρέσεων, I, 2, 14), ενώ είναι εντυπωσιακό ότι ο Πλίνιος αποκαλεί τους κυάμους "υποδοχείς των ψυχών των τεθνεώντων"!!

Ποιά είναι η σχέση της μετενσάρκωσης -αξονικής θεώρησης στην μεταφυσική των Πυθαγορείων- και των κυάμων; Μια παλιά ινδική παράδοση αναφέρει ότι “οι ψυχές που πρόκειται να μετενσαρκωθούν, πίπτουν εξ ουρανού με την βροχή και αναγεννώνται υπό μορφή ορύζης, σπόρων ή κυάμων και εισέρχονται έτσι μαζί με τις τροφές στον οργανισμό του γεννήτορος”.

Οι Ορφικοί κάνουν νύξεις επί του μυστηρίου αυτού ενώ ο Λουκιανός αναφέρει ότι το να τρώει κανείς κυάμους ισοδυναμεί με το να τρώει την κεφαλή ενός προγόνου!!

Ο Jean Mallinger που έχει μελετήσει ενδελεχώς τις Πυθαγόρειες διδασκαλίες, εσωτερικές και εξωτερικές και έχει αφιερώσει τη ζωή του στην Πυθαγόρεια παράδοση, πάνω σ'αυτό ακριβώς το σημείο, αναφέρει κάποια θεώρηση των Αρχαίων, σύμφωνα με την οποία: "Ο Πατήρ, ο γεννήτωρ, απορροφά τη νέα ψυχή διά της βρώσεως ορισμένων τροφών, φορτισμένων με την ζώσα εκείνη πραγματικότητα. Αυτός δε ο ίδιος, θα καταθέσει το έμψυχο σπέρμα εις το κατάλληλο περιβάλλον, εξασφαλίζοντας έτσι την διαιώνιση του είδους...".

Παρακάτω όμως διερωτάται: "Χωρίς αμφιβολία, οι γεννήτορες έτρωγαν κι άλλες τροφές εκτός από κυάμους. Γιατί μόνον αυτοί αναφέρονται στο Άκουσμα του Διδασκάλου; Μήπως γιατί διά της μορφής των υπενθυμίζουν το αυγό εκ του οποίου προήλθε ο Κόσμος και εκ του οποίου πρόκειται μια μέρα να προβάλει και ο μικρός άνθρωπος; Ή επειδή οι Αρχαίοι διεφύλασσαν στους κυάμους το οδυνηρό προνόμιο να συνεργάζονται στην μετενσάρκωση των ιδιαζόντως μοχθηρών ψυχών;"

από την εσωτερική διδασκαλία